«Ξέφραγο αμπέλι» η Ελλάδα στις εισαγωγές οπωροκηπευτικών με παράνομη φυτοπροστασία

Ελάχιστοι αποδεικνύονται οι έλεγχοι που πραγματοποιούνται από τις κρατικές αρχές στους συνοριακούς σταθμούς της χώρας όσον αφορά την ανίχνευση υπολειμμάτων φυτοφαρμάκων σε εισαγόμενα νωπά οπωροκηπευτικά.

Αν και τα τελευταία χρόνια η Τουρκία βρίσκεται στην πρώτη θέση των χωρών που στέλνουν νωπά προϊόντα στην Ευρώπη με υπερβολική παρουσία φυτοφαρμάκων, γεγονός που αποτυπώνεται μέσω του ευρωπαϊκού Συστήματος Ταχείας Προειδοποίησης για Τρόφιμα και Ζωοτροφές (RASFF), η Ελλάδα δεν έχει ενισχύσει τους ελέγχους της στα σύνορα.

Η ανάγκη για περισσότερους ελέγχους επανέρχεται από τα χείλη όχι μόνο των ειδικών, που παρακολουθούν τη διαδρομή των προϊόντων, αλλά και από τους ίδιους τους αγρότες, οι οποίοι, στο πλαίσιο των κινητοποιήσεών τους, έχουν επισημάνει πολλάκις το πρόβλημα.

Πρόκειται για ένα ζήτημα που τους καθιστά όχι μόνο μη ανταγωνιστικούς και αδύναμους στις αγορές, αλλά θέτει σε κίνδυνο και τη δημόσια υγεία. Κι όλα αυτά, την ώρα που οι ευρωπαϊκές αρχές απαιτούν από τους παραγωγούς να τηρούν αυστηρά πρωτόκολλα υπέρ του περιβάλλοντος και η κυβέρνηση δεσμεύεται επανειλημμένως για περισσότερους ελέγχους.

Επαρκούν οι έλεγχοι;

Μόνο πέρσι, η ΕΕ εντόπισε 537 περιπτώσεις φρούτων και λαχανικών που εισήχθησαν με υπερβολική παρουσία φυτοφαρμάκων, με πάνω από το 28,5% να είναι προέλευσης Τουρκίας. Δυστυχώς, η θέση της Ελλάδας στους ελέγχους, έτσι όπως αποτυπώνονται σε ευρωπαϊκό επίπεδο, είναι σχεδόν ανύπαρκτη.

Με βάση τα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ, το 2023 στην Ελλάδα εισήχθησαν από την Τουρκία 51.116 τόνοι φρούτων και λαχανικών αξίας 89,595 εκατ. ευρώ, κυρίως ντομάτες (11.278 τόνοι), πιπεριές και γλυκοπιπεριές (1.190 τόνοι), κολοκυθάκια (2.040 τόνοι), λεμόνια (2.780 τόνοι), αλλά και πράσα (100 τόνοι), κουνουπίδια (750 τόνοι), μαρούλια (367 τόνοι), καρότα (112 τόνοι), μελιτζάνες (292 τόνοι) και σταφίδες (2.072 τόνοι).

Από τους ελέγχους που έκανε πέρσι η χώρα μας και ειδοποιήθηκαν οι ευρωπαϊκές αρχές, μόνο 5 είναι οι περιπτώσεις νωπών οπωροκηπευτικών από την Τουρκία (λεμόνια και πιπεριές) που πέρασαν στο σύστημα RASFF, καθώς περιείχαν το εντομοκτόνο Buprofezin, και αυτές με την προειδοποίηση του «πιθανού κινδύνου».

Πόσοι έλεγχοι διενεργήθηκαν πέρσι στα σύνορα; Σύμφωνα με τα στοιχεία της Διεύθυνσης Προστασίας Φυτικής Παραγωγής του ΥΠΑΑΤ (που είναι διαθέσιμα), από τον Ιούνιο έως και τον Δεκέμβριο του 2023 πραγματοποιήθηκαν στους συνοριακούς σταθμούς της χώρας μόνο 295 έλεγχοι. Από αυτούς, μόλις οι 19 διενεργήθηκαν τον μήνα Ιούλιο.

Αυξημένους ελέγχους ζητά η ΕΕ

Με τον ευρωπαϊκό κανονισμό 2019/1793 αποφασίστηκε να αυξηθούν οι επίσημοι έλεγχοι και τα μέτρα έκτακτης ανάγκης που πρέπει να εφαρμόζονται στα τρόφιμα και τις ζωοτροφές που προορίζονται για διάθεση στην αγορά της Ένωσης, «δεδομένου ότι τα εν λόγω αγαθά αντιπροσωπεύουν κίνδυνο από την άποψη της δημόσιας υγείας».

Μάλιστα, για να εξασφαλιστεί ο κατάλληλος έλεγχος των κινδύνων για τη δημόσια υγεία, στον κατάλογο των τροφίμων και των ζωοτροφών μη ζωικής προέλευσης που υπόκεινται σε μέτρα έκτακτης ανάγκης περιλαμβάνονται, πλέον, και σύνθετα τρόφιμα που περιέχουν κάποιο από τα τρόφιμα μη ζωικής προέλευσης, «λόγω του κινδύνου επιμόλυνσης από αφλατοξίνες, σε ποσότητα άνω του 20%, είτε ενός μόνο προϊόντος είτε ως άθροισμα των παρατιθέμενων προϊόντων», όπως αναφέρεται χαρακτηριστικά.

Στο «κόκκινο» βρίσκονται αρκετές τρίτες χώρες, όπως η Τουρκία, για τα λεμόνια, τα σταφύλια, τα βερίκοκα, τα ρόδια και τις γλυκοπιπεριές που εξάγει στην ΕΕ, καθώς υπάρχει ο κίνδυνος αυτά τα προϊόντα να έχουν υπολείμματα φυτοφαρμάκων. Στην ίδια κατηγορία βρίσκονται οι μπάμιες και οι πιπεριές Ινδίας, τα φασόλια Κένυας, το καρπούζι από τη Σιέρα Λεόνε, οι μπάμιες και οι πιπεριές Βιετνάμ κ.ά.

Συνολικά 537 ειδοποιήσεις

Κατά το έτος 2023, το RASFF έλαβε συνολικά 537 ειδοποιήσεις από τις χώρες που το αποτελούν, λόγω της υψηλής παρουσίας φυτοφαρμάκων σε φρούτα και λαχανικά που έφτασαν στα κράτη-μέλη της ΕΕ, είτε από τρίτες χώρες είτε από την ίδια την ΕΕ.

Η χώρα που παρουσίασε τις περισσότερες ειδοποιήσεις κατά το διάστημα από 1/1/2023 έως 31/12/2023 ήταν η Τουρκία, με 153 ειδοποιήσεις (ήτοι 28,5% του συνόλου) για υπερβολική ποσότητα φυτοφαρμάκων σε φρούτα και λαχανικά που προσπάθησε να εισαγάγει στις αγορές κρατών-μελών της ΕΕ.

Οι πιπεριές είναι το προϊόν της Τουρκίας που παρουσίασε τον μεγαλύτερο αριθμό περιπτώσεων με υπερβολική παρουσία φυτοφαρμάκων, σε 59 περιπτώσεις. Τις περισσότερες φορές, τα επίμαχα προϊόντα καταστράφηκαν στα σύνορα της κοινότητας. Το δεύτερο προϊόν που εισάγεται από την Τουρκία και στο οποίο έχουν σημειωθεί τα περισσότερα κρούσματα υπερβολικής παρουσίας φυτοφαρμάκων είναι το λεμόνι. Στο εν λόγω προϊόν βρέθηκαν φυτοφάρμακα σε 47 περιπτώσεις.

Σε μεγαλύτερη απόσταση βρίσκονται τα μανταρίνια με 10 περιπτώσεις, τα ρόδια με 9 και οι ντομάτες με 7 ειδοποιήσεις, ενώ οι υπόλοιπες ειδοποιήσεις είναι διαμοιρασμένες ανάμεσα σε διάφορα οπωροκηπευτικά.

2024

Τα πράγματα, πάντως, δεν φαίνεται να έχουν βελτιωθεί κατά τους δύο πρώτους μήνες του 2024. Μέχρι τις 27 Φεβρουαρίου, η Τουρκία είχε καταγράψει 51 περιπτώσεις με υπερβολική παρουσία φυτοφαρμάκων. Ακολουθεί η Αίγυπτος, οι περισσότερες περιπτώσεις της οποίας (30) αντιστοιχούσαν σε πορτοκάλια, οι 3 σε πιπεριές και οι υπόλοιπες σε διάφορα φρούτα και λαχανικά.

Η Ινδία ευθύνεται για 35 ειδοποιήσεις, η Κένυα για 24, η Σρι Λάνκα για 13, η Κίνα για 14 και το Βιετνάμ για 7, το Μπαγκλαντές για 6 και η Μαδαγασκάρη για 5, με τις υπόλοιπες ειδοποιήσεις να κατανέμονται σε συνολικά 32 χώρες που πούλησαν τα φρούτα και τα λαχανικά τους σε κοινοτικές αγορές, εκ των οποίων οι 7 αντιστοιχούσαν στο Μαρόκο (σε πιπεριές, αγγούρια και κλημεντίνες), 3 στην Ολλανδία (σε αχλάδια και πιπεριές), ενώ από την Ισπανία εντοπίστηκε περίσσεια φυτοφαρμάκων σε 10 περιπτώσεις, που αντιστοιχούσαν σε μανταρίνια.

Αξίζει να σημειωθεί ότι οι περισσότερες απορρίψεις φορτίων φρούτων και λαχανικών της Τουρκίας έγιναν από τη Βουλγαρία και όχι από την Ελλάδα, γεγονός που καταδεικνύει την ανεπάρκεια του ελληνικού συστήματος ελέγχου.

Σοβαρός κίνδυνος

Είναι χαρακτηριστικό ότι μέσα σε μόλις δύο ημέρες, μέσα στον Ιανουάριο, το RASFF δέχθηκε απανωτές ειδοποιήσεις για τρόφιμα με την επισήμανση «σοβαρού» (serious) κινδύνου για τους καταναλωτές. Η πλειονότητα των ειδοποιήσεων αφορούσε προϊόντα που εισάγονται από την Τουρκία για μανταρίνια, γκρέιπφρουτ, πορτοκάλια και για αφλατοξίνες σε φιστίκια με κέλυφος και αποξηραμένα σύκα. Οι ενημερώσεις έγιναν, μεταξύ άλλων, από την Ιταλία, τη Γερμανία και τη Βουλγαρία.

Εκείνο το διήμερο, η Βουλγαρία εξέπεμψε σήμα κινδύνου για μανταρίνια Τουρκίας που περιείχαν το επικίνδυνο φυτοφάρμακο Chlorpyrifos, η Ιταλία για φιστίκια με κέλυφος από την Τουρκία με αφλατοξίνη κ.ά.

Ισχνές ελληνικές ειδοποιήσεις

Από την αρχή του έτους, όμως, η Ελλάδα συνεχίζει να έχει μια σχετικά ισχνή παρουσία στις προειδοποιήσεις. Σύμφωνα με τις ειδοποιήσεις που έλαβε η RASFF από την Ελλάδα από την αρχή του έτους, μόνο η μία αφορούσε νωπά οπωροκηπευτικά και δη λεμόνια από την Τουρκία. Κατά το διάστημα αυτό, η Ελλάδα προειδοποιεί, μεταξύ άλλων για:

✱ Αφλατοξίνη σε βραζιλιάνικους ξηρούς καρπούς από τη Βολιβία (σοβαρός κίνδυνος).

✱ Υψηλή περιεκτικότητα διοξειδίου του θείου σε αποξηραμένα βερίκοκα Τουρκίας (πιθανός κίνδυνος).

✱ Σαλμονέλα σε σουσάμι Νιγηρίας.

✱ Φυτοφάρμακο χλωροπυριφό σε ρύζι Ινδίας (πιθανός κίνδυνος).

✱ Παρουσία του εντομοκτόνου βουπροφεζίνη σε λεμόνια Τουρκίας (πιθανός κίνδυνος).

Πρόγραμμα ελέγχου

Μόλις στις 27 Φεβρουαρίου υπογράφεται από το ΥΠΑΑΤ το επίσημο πρόγραμμα ελέγχου υπολειμμάτων φυτοπροστατευτικών προϊόντων της χώρας σε αγροτικά προϊόντα φυτικής προέλευσης για το έτος 2024. Το υπουργείο καθορίζει τον ελάχιστο αριθμό δειγμάτων σε 3.426, μαζί όμως με τα εισαγόμενα.

Εάν προστεθούν και τα βιολογικά (150), ο αριθμός των δειγμάτων ανέρχεται σε 3.576. Όσο για τον ελάχιστο αριθμό δειγμάτων προϊόντων φυτικής προέλευσης που έχουν υποστεί μεταποίηση, καθώς και των δειγμάτων ζωικής προέλευσης, σύμφωνα με την κοινοτική νομοθεσία για το έτος 2024, αυτός θα ανέλθει σε 150.

Σημειώνεται ότι οι έλεγχοι αυτοί καλύπτουν όλα τα σημεία συγκέντρωσης, εισόδου, διακίνησης και διάθεσης προϊόντων φυτικής προέλευσης. Με λίγα λόγια, δεν αφορούν μόνο τα σύνορα. Για τους πρόσθετους ελέγχους, το ΥΠΑΑΤ αναφέρει ότι «δεν θα πρέπει να υπερβαίνουν το 15% του συνολικού αριθμού δειγμάτων που λαμβάνονται σύμφωνα με το εθνικό πρόγραμμα».