του Νίκου Στουπή
Ζούμε σε μια εποχή που οι στρατηγικοί στόχοι εκπόνησης Προγραμμάτων Εθνικής Γεωργίας οφείλουν να υπακούουν στις διεθνείς δεσμεύσεις και υποχρεώσεις της κάθε χώρας (ΚΑΠ, ΠΟΕ, κ.λπ.), αλλά ταυτόχρονα να συμβαδίζουν και με την ανταπόκριση στις μεγάλες διεθνείς και εσωτερικές προκλήσεις-ανάγκες-δυνατότητες του αγροδιατροφικού τομέα της. Oι στόχοι αυτοί σήμερα, με ευρεία αποδοχή, συνοψίζονται στην ενίσχυση της παραγωγικότητας και της βιωσιμότητας σε τρεις πτυχές: Περιβαλλοντική, οικονομική και κοινωνική.
Στη μεταβαλλόμενη αυτή πραγματικότητα αλλάζει ο ρόλος του αγρότη, ως φορέα και δέκτη των αλλαγών. Μεταβάλλεται και ο ρόλος του γεωτεχνικού συμβούλου.
Στην παγκόσμια τάση για επιχειρηματική γεωργία, στην προσπάθεια να αυξηθεί η ανταγωνιστικότητα, να συμπιεστεί το κόστος παραγωγής και να βελτιωθεί η δομή της ελληνικής γεωργίας, ο σύμβουλος γεωτεχνικός, από τον χθεσινό στόχο της απλής αύξησης της παραγωγής και της υπερκέρασης των ελλειμμάτων, σήμερα οφείλει να στρέφεται στη σωστή οργάνωση της αγροτικής εκμετάλλευσης, στην παραγωγή ποιοτικών πιστοποιημένων και ασφαλών προϊόντων μειωμένων εισροών και μειωμένου αποτυπώματος άνθρακα, στην προσαρμογή της προσφοράς αγαθών και προϊόντων στις ανάγκες της (συνεχώς μεταβαλλόμενης και επιλεκτικής) ζήτησης στις μεγάλες διεθνείς αγορές.
Νέες αντιλήψεις για τη νέα εποχή
Για να ανταποκριθεί σε έναν τέτοιο ρόλο δεν αρκούν οι ατομικές ικανότητες, η χρήσιμη εμπειρία του, η ευρύτητα γενικών γνώσεων, η συνεχής επιστημονική επιμόρφωση και κατάρτισή του, ούτε η απόλυτη γνωστική εξειδίκευση. Ούτε αρκεί να λειτουργεί απλά στα πλαίσια επανασύστασης ενός Δημόσιου Πλαισίου Γεωργικών Εφαρμογών (γεωπόνοι στα χωριά, γραφεία ανά κλάδο παραγωγής στις διευθύνσεις Γεωργίας, συνεργασία με ινστιτούτα και Σταθμούς Γεωργικής Έρευνας κ.λπ.), που μπορεί να συνέβαλε καθοριστικά στην ανασύσταση της ελληνικής γεωργίας, αμέσως μετά τον πόλεμο και την ανάπτυξή της στις μετέπειτα δεκαετίες, αλλά πλέον εξάντλησε τη δυναμική του.
Οι συντελούμενες αλλαγές στον πρωτογενή τομέα τρέχουν με «υπερηχητική» ταχύτητα, εξαιτίας των εξελίξεων στον τεχνολογικό τομέα της πληροφορικής και της βιοτεχνολογίας, παίζοντας τον πιο σημαντικό ρόλο στην αλλαγή τόσο του γεωπονικού επαγγέλματος, αλλά κυρίως και του ίδιου του γεωπόνου ως επιστήμονα, ερευνητή, επιχειρηματία, επαγγελματία και ως ενεργού πολίτη.
Οι τομείς αυτοί παίζουν τον πιο σημαντικό ρόλο στην αλλαγή των αρχών, των μεθόδων και των μέσων στην αγροτική παραγωγή, στο περιβάλλον, στην αξιοποίηση των φυσικών πόρων, στη φυτοπροστασία, στις νέες μεθόδους εκμετάλλευσης των φυτικών, ζωικών και φυσικών πόρων, στα συστήματα διαχείρισης, στην επαγγελματική κατάρτιση και εκπαίδευση, στις τηλε-εφαρμογές, αλλά και στην ποιότητα ζωής, στη συμμετοχή ή τον αποκλεισμό του από τα τεκταινόμενα. Επηρεάζουν το ίδιο τόσο τον ιδιώτη γεωπόνο όσο και τον δημόσιο υπάλληλο.
Η ολοένα αυξανόμενη χρήση της τεχνολογίας φέρνει σαρωτικές αλλαγές τόσο στις ίδιες τις γεωργικές πρακτικές όσο και στη δομή και την ισορροπία των σχέσεων κατά μήκος της εφοδιαστικής αλυσίδας τροφίμων.
Η αποκαλούμενη «ευφυής» γεωργία, η ψηφιοποιημένη «έξυπνη» εφοδιαστική αλυσίδα, oι τεχνικές δορυφορικού εντοπισμού και παρακολούθησης που ενισχύουν την ιχνηλασιμότητα, αποτελούν διαχειριστικές πρακτικές που στηρίζονται στις ψηφιακές τεχνολογίες και οδηγούν ήδη στην ανάπτυξη νέων μοντέλων επιχειρηματικότητας. Χαρακτηριστικό αυτών των νέων μοντέλων είναι ότι βασιζόμενα στα «δεδομένα», αφενός επιτρέπουν στους γεωργούς «να παράγουν περισσότερα με λιγότερα» και αφετέρου έχουν τη δυνατότητα να επαναπροσδιορίσουν όχι μόνο τις ισορροπίες δυνάμεων μεταξύ των κρίκων στην εφοδιαστική αλυσίδα τροφίμων, αλλά και να προσελκύσουν νέους κρίκους σε αυτήν, συντελώντας στη ριζοσπαστική αλλαγή του αγροδιατροφικού τομέα στο προσεχές μέλλον. Ήδη, η συζήτηση για τη νέα ΚΑΠ ενσωματώνει ως συστατικό της στοιχείο την εισαγωγή των Τεχνολογιών Πληροφοριών και Επικοινωνίας στον πρωτογενή τομέα.
Οι τεχνολογίες αυτές κατέχουν ρόλο-κλειδί στην καλύτερη διασύνδεση μεταξύ έρευνας-καινοτομίας-πρωτογενούς παραγωγής, λειτουργώντας ως καταλύτης για τη συστηματικότερη οργάνωση και διάχυση της γνώσης, που είναι απαραίτητη, προκειμένου οι συντελεστές του γεωργικού και αγροδιατροφικού τομέα να πραγματοποιήσουν το ποσοτικό άλμα της παραγωγικότητας, σε συνδυασμό με το ποιοτικό άλμα της βιωσιμότητας.
Ευφυής γεωργία και σύμβουλος γεωπόνος πάνε μαζί
Μπορούμε, λοιπόν, ως «Ευφυή γεωργία» να ορίσουμε έναν νέο τρόπο οργάνωσης της αγροτικής δραστηριότητας, που συνδυάζει με ολοκληρωμένο τρόπο ώριμες τεχνολογίες, προκειμένου να διαχειριστεί ορθολογικά τις εισροές της καλλιέργειας, να εξοικονομήσει δαπάνες για τους παραγωγούς, να αυξήσει τα κέρδη τους, αλλά και να ενισχύσει τα εισοδήματα των γεωπόνων. Οι τελευταίοι θα μπορούν να παρέχουν πλέον «ευφυή» αγροτική συμβουλή, εμπλουτισμένη με δεδομένα που μέχρι σήμερα δεν ήταν διαθέσιμα, οπότε αυτόματα διαπιστώνουμε την ανάγκη παρουσίας ενός γεωτεχνικού συμβούλου, που θα αντικαταστήσει τον γεωτεχνικό «γενικό γιατρό», με το πιεσόμετρο (αγωγιμόμετρο-πεχάμετρο), το στηθοσκόπιο (μεγεθυντικό φακό, άντε και μικροσκόπιο-στερεοσκόπιο), τις γενικές εξετάσεις αίματος και τις ακτινογραφίες (εδαφολογική ανάλυση, άντε και φυλλοδιαγνωστική), που δίνει στατική εμπειρική συμβουλή.
Αναδεικνύεται, λοιπόν, ως ανάγκη, ο τύπος του γεωτεχνικού συμβούλου που, μαζί με τα παλιά πολεμοφόδια, ταυτόχρονα θα διαθέτει τα ψηφιακά όπλα της «αξονικής» και «μαγνητικής» απεικόνισης, τις απεικονίσεις «υπερήχων», τα «δεδομένα» και το λογισμικό της ευφυούς γεωργίας, ώστε να μπορεί να εκδίδει δυναμική ευφυή συμβουλή. Η συλλογή δεδομένων από τον αγρό, το υπέδαφος, το φυτό, τις μικροκλιματικές συνθήκες, που ο ίδιος ο γεωτεχνικός σύμβουλος καταχωρεί και παρέχει στο σύστημα της ευφυούς γεωργίας, συνδυασμένα με δορυφορικές φωτογραφίες υψηλής ανάλυσης, παράγουν ευφυή αγροτική συμβουλή, φιλτράρονται από την επιτόπια εικόνα, εμπειρία και γνώση του πεδίου που διαθέτει ο γεωτεχνικός σύμβουλος, εφαρμόζονται, αξιολογούνται από τον ίδιο και ανατροφοδοτούν το σύστημα, καθιστώντας το όλο και περισσότερο αξιόπιστο και αποτελεσματικό.
Πολλοί γεωτεχνικοί, ιδιαίτερα από τον χώρο των εισροών, φοβούνται τις εξελίξεις στην ευφυή γεωργία, φοβούνται τη μείωση του τζίρου της αγοράς αγροεφοδίων. Κι όμως, αυτή η επιστημονική κατηγορία θα ωφεληθεί όσο λίγοι από την εξάπλωση της ευφυούς γεωργίας. Θα προικιστεί με τέτοια εργαλεία και ένα σώμα μετρήσεων και δεδομένων που μέχρι σήμερα δεν είχαν, παρέχοντας πολλές φορές συμβουλές «στο περίπου», ή συμβουλές-πακέτο με συγκεκριμένα προϊόντα.
Η αναγέννηση ενός επαγγέλματος
Με την ευφυή γεωργία, το επάγγελμα του γεωτεχνικού αποκτά προοπτική, και η συμβουλή του ουσιαστική και ονομαστική αξία: Από εκεί που ήταν ένας «εμπειρικός γιατρός» της καλλιέργειας και συχνά ανταγωνιζόταν με την εμπειρία ή τις συνήθειες του παραγωγού για ένα αποτέλεσμα λίγο-πολύ το ίδιο, τώρα γίνεται «ιατρός-καθηγητής σε διαγνωστικό κέντρο», με πλήρη φάκελο εξετάσεων –στοιχείων μετρήσεων και δεδομένων για τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του χωραφιού–, που εμπλουτίζουν τη γνώση του για κάθε συγκεκριμένη καλλιέργεια και του επιτρέπουν να δώσει συμβουλή με άμεσο οικονομικό αντίκρισμα. Με δεδομένο, δε, ότι όλα τα ιστορικά δεδομένα του χωραφιού βρίσκονται online, το πεδίο δράσης του μπορεί να ξεπεράσει τα στενά τοπικά όρια.
Ταυτόχρονα, ο γεωτεχνικός σύμβουλος, επισκεπτόμενος τον παραγωγό, μπορεί να αναδεικνύει προβλήματα. Να συλλέγει και αναλύει ασφαλώς δεδομένα, το κοστολόγιο και το ύψος της παραγωγής. Να συστήνει προτεινόμενες λύσεις, ψάχνοντας τρόπους για να μειώσει το κόστος και να αυξήσει την ποσότητα και την ποιότητα. Να προτείνει τη χρήση καινοτόμων εργαλείων για τη βελτίωση της παραγωγής. Να συμβάλλει στη δημιουργία και την εξέλιξη του επιχειρηματικού σχεδίου του παραγωγού. Να προτείνει χρηματοδοτικά εργαλεία. Να προσφέρει μια διαφορετική οπτική στο ήδη έμπειρο μάτι του επαγγελματία παραγωγού.
Καθίσταται, έτσι, απαραίτητος και αχώριστος, πραγματικός ολιστικός σύμβουλος, για τη συνολική βελτίωση της αγροτικής επιχειρηματικής δραστηριότητας. Ένας διαχειριστής και αξιολογητής συστημάτων υψηλής τεχνολογίας, αναντικατάστατος πάροχος υπηρεσίας.
Αυτός είναι σήμερα ο μοναδικός δρόμος αναβάθμισης του ρόλου του και κατοχύρωσης της επιστημονικότητάς του. Αυτός είναι και ο δρόμος ουσιαστικής διασφάλισης των συντεχνιακών συμφερόντων του κλάδου.
Σε αυτήν τη διαδικασία αντικατάστασης του παλιού με το καινούργιο, οι γεωτεχνικοί καλούνται να είναι πρωτοπόροι!
