Προβληματικό το προτεινόμενο μοντέλο εξωτερικής σύγκλισης των ενισχύσεων της ΚΑΠ

Η εξωτερική σύγκλιση των ενισχύσεων της ΚΑΠ, που έχει επανέλθει στο προσκήνιο το τελευταίο διάστημα, με αφορμή την έναρξη της συζήτησης σε κοινοτικό επίπεδο για τη νέα ΚΑΠ (2028-2034), αφορά τη σύγκλιση των Άμεσων Ενισχύσεων μεταξύ των κρατών-μελών (και ειδικότερα στη σταδιακή εξίσωση αυτών σε όλα τα κράτη-μέλη), καθώς παρουσιάζονται διαφοροποιήσεις μεταξύ τους και ιδιαιτέρα ανάμεσα στα «παλιά» και στα «νέα» κράτη-μέλη.

Στο Πολυετές Δημοσιονομικό Πλαίσιο (ΠΔΠ) 2021-2027 και στην τελευταία μεταρρύθμιση της ΚΑΠ, προβλέφθηκε σταδιακή μερική εξωτερική σύγκλιση των ενισχύσεων (κατά τις δύο τελευταίες περιόδους 2014-2020 και 2021-2027 με την Ένωση να πραγματοποιεί σταδιακές καλύψεις μέρους της διαφοράς), ενώ αναφορικά με το επόμενο ΠΔΠ (2028-2034) και με την παραδοχή ότι η Ένωση θα προχωρήσει σε πλήρη σταδιακή σύγκλιση των ενισχύσεων (σε επτά ίσα βήματα), αναμένεται ότι οι πόροι για τη χώρα μας θα μειωθούν σημαντικά.

Η χώρα μας βρίσκεται στη δεύτερη θέση της ΕΕ, όσον αφορά το ύψος των Άμεσων Ενισχύσεων ανά εκτάριο, ενώ η μέση ενίσχυση ανά εκτάριο που λαμβάνει είναι περίπου διπλάσια του μέσου όρου των 27 κρατών-μελών.

Ειδικότερα, εκτιμάται ότι στο επόμενο ΠΔΠ 2028-2034 οι πόροι για τον 1ο πυλώνα θα μειωθούν, περίπου, κατά 24%, ή σε απόλυτα ποσά κατά 3,17 δισ. ευρώ (450 εκατ. ευρώ κατ’ έτος).

Τι σημαίνει για τη χώρα μας

Η εξωτερική σύγκλιση αποτελεί ένα σημαντικότατο ζήτημα για τη χώρα μας, καθώς η Ελλάδα κατέχει τη δεύτερη θέση μεταξύ των 27 κρατών-μελών, όσον αφορά το ύψος των Άμεσων Ενισχύσεων ανά εκτάριο (σ.σ. 1 εκτάριο = 10 στρέμματα), ενώ η μέση ενίσχυση ανά εκτάριο που λαμβάνει είναι περίπου διπλάσια του μέσου όρου της ΕΕ.

Στο θεωρητικό σενάριο που εφαρμοζόταν πλήρης εξωτερική σύγκλιση από το 1ο έτος του προηγούμενου ΠΔΠ (2021-2027), οι απώλειες θα ανέρχονταν σε περίπου 42%, δηλαδή σχεδόν 895 εκατ. ευρώ κατ’ έτος ή 6,28 δισ. ευρώ στην επταετία. Η Ελλάδα θα είχε τις μεγαλύτερες απώλειες, σε απόλυτα νούμερα, ακολουθούμενη από την Ιταλία (με περίπου 5,2 δισ. ευρώ), γεγονός που αποφεύχθηκε στην απαιτητική διαπραγμάτευση για το ΠΔΠ το 2021, με παρέμβαση του ίδιου του πρωθυπουργού, Κυριάκου Μητσοτάκη.

Αυτός είναι και ο βασικός λόγος για τον οποίο η χώρα μας έχει ταχθεί και στο παρελθόν πολλές φορές κατά οποιασδήποτε μορφής εξωτερικής σύγκλισης σε επίπεδο ενισχύσεων με αποκλειστικό κριτήριο την έκταση. Γι’ αυτό, μάλιστα, είχαμε ως χώρα συνυπογράψει κοινή δήλωση (Non-paper on external convergence of CAP direct payments) με το Βέλγιο, την Κύπρο, τη Δανία, την Ιταλία, την Ολλανδία και τη Σλοβενία, που αφορούσε την εξωτερική σύγκλιση το 2018.

Τα κράτη-μέλη που υποστηρίζουν την εξωτερική σύγκλιση είναι, κατά κύριο λόγο, οι χώρες της Βαλτικής (Εσθονία, Λετονία, Λιθουανία), η Σλοβακία, η Βουλγαρία, η Πολωνία και η Ρουμανία. Ωστόσο, αποφεύγουν να αναφέρουν τους πολλαπλούς λόγους για την ύπαρξη αυτών των διαφοροποιήσεων.

Είναι γεγονός ότι η κατανομή και το ύψος των ενισχύσεων σε κάθε-κράτος μέλος είναι ένα εξαιρετικά σύνθετο και πολυπαραγοντικό ζήτημα, καθώς συμβάλλουν καθοριστικά στις οικονομικές, κοινωνικές και περιβαλλοντικές φιλοδοξίες και απαιτήσεις. Έτσι, γίνεται σαφές ότι απαιτείται μια ολιστική προσέγγιση στην αντιμετώπιση της εξίσωσης των ενισχύσεων, αν θέλουμε να υποστηρίξουμε τη δικαιότερη κατανομή, πέραν του απλουστευτικού και μονομερούς κριτηρίου της έκτασης.

Απαιτείται μια ολιστική προσέγγιση στην αντιμετώπιση της εξίσωσης των ενισχύσεων, αν θέλουμε να υποστηρίξουμε τη δικαιότερη κατανομή, πέραν του απλουστευτικού και μονομερούς κριτηρίου της έκτασης

Αξίζει να σημειωθεί εδώ ότι οι πόροι των Άμεσων Ενισχύσεων, εντός ενός κράτους-μέλους, κατανέμονται σύμφωνα με συγκεκριμένες ανάγκες και ευελιξίες, ώστε να επιτευχθεί αποτελεσματικότερα το σύνολο των στόχων της ΕΕ. Εν παραδείγματι, στη χώρα μας αναγνωρίζονται τρεις αγρονομικές περιφέρειες (αροτραίες καλλιέργειες, μόνιμες καλλιέργειες, βοσκοτόπια) στη βάση των οποίων στηρίζεται η εισοδηματική στήριξη.

Τελευταίες εξελίξεις

Στο τελευταίο Συμβούλιο Υπουργών Γεωργίας & Αλιείας (21-22.10.2024), το οποίο πραγματοποιήθηκε στο Λουξεμβούργο, και είχα την τιμή να συνοδέψω τον υπουργό Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, Κώστα Τσιάρα, επισημάνθηκε με σαφήνεια και από τον ίδιο η πλήρης αντίθεση της Ελλάδας στην προτεινόμενη αναφορά για εξωτερική σύγκλιση των Άμεσων Ενισχύσεων (Πυλώνας Ι-ΚΑΠ), καθώς εγείρει ανησυχίες για τον αντίκτυπο στον αγροτικό τομέα. Όπως τονίσθηκε: «Η συγκεκριμένη πρόταση δεν μας βρίσκει σύμφωνους και εγείρει σοβαρούς προβληματισμούς. Για εμάς, πρόκειται για ένα εξαιρετικά ευαίσθητο ζήτημα».

Τα βασικά επιχειρήματα που πρόταξε η χώρα μας ήταν ότι η εξωτερική σύγκλιση:

• Με τη σημερινή της μορφή δεν φαίνεται να συμβάλλει στους στόχους της ΚΑΠ, όπως αυτοί περιγράφονται στη Συνθήκη Λειτουργίας της ΕΕ. Επιπλέον, η Συνθήκη, προβλέποντας ότι «κατά την εκπόνηση της Κοινής Γεωργικής Πολιτικής και των ειδικών μεθόδων που συνεπάγεται η εφαρμογή της, λαμβάνεται υπόψη:

1. Ο ιδιαίτερος χαρακτήρας της γεωργικής δραστηριότητας, που απορρέει από την κοινωνική δομή της γεωργίας και τις διαρθρωτικές και φυσικές ανισότητες μεταξύ των διάφορων γεωργικών περιοχών,
2. η ανάγκη βαθμιαίας εφαρμογής των κατάλληλων προσαρμογών,
3. το γεγονός ότι στα κράτη-μέλη η γεωργία αποτελεί έναν τομέα στενά συνδεδεμένο με το σύνολο της οικονομίας», αναγνωρίζει τις ιδιαιτερότητες που πρέπει να λαμβάνονται υπόψη κατά την εφαρμογή της πολιτικής.

• Με αποκλειστικό κριτήριο την έκταση αντιβαίνει στους διακηρυγμένους στόχους της Συνθήκης και παραβλέπει την ιδιαίτερη φύση της γεωργικής δραστηριότητας, καθώς και τις διαρθρωτικές, φυσικές και οικονομικές ανισότητες μεταξύ των γεωργικών περιοχών, δηλαδή δεν λαμβάνει υπόψη:

1. Τα εδαφοκλιματικά χαρακτηριστικά/εκτάσεις με φυσικά ή άλλα μειονεκτήματα και το είδος των καλλιεργειών (κίνδυνος ερημοποίησης).
2. Το κόστος εισροών, συμπεριλαμβανομένου του κόστους της γης και της εργασίας.

• Δεν λαμβάνει υπόψη τον αντίκτυπο στην απασχόληση και στη συνολική οικονομική δραστηριότητα, συνυπολογίζοντας ορθά:

1. Τη διαφορά ανάμεσα στο μέσο γεωργικό εισόδημα και το μέσο εισόδημα στους άλλους τομείς της οικονομίας.
2. Τη βιωσιμότητα και την ανταγωνιστικότητα των αγροτικών εκμεταλλεύσεων.

• Δεν λαμβάνει υπόψη το ύψος ενίσχυσης ανά εκμετάλλευση και μεταφέρει πόρους, εντός της ΕΕ, από μικρές οικογενειακές εκμεταλλεύσεις προς μεγαλύτερες με υψηλό μέσο εισόδημα, αυξάνοντας τις ανισότητες. Πρέπει να συνυπολογιστεί, ειδικά για τη χώρα μας:

1. Το ύψος της ενίσχυσης ανά εκμετάλλευση (ΑΦΜ).
2. Το μέσο μέγεθος εκμετάλλευσης και το πλήθος των μικροκαλλιεργητών.

•  Δεν βελτιστοποιεί την παροχή δημόσιων αγαθών και την προστιθεμένη αξία της ΚΑΠ, καθώς η ανταμοιβή των αγροτών, ώστε να υιοθετήσουν περιβαλλοντικά βιώσιμες πρακτικές, διαφέρει σε κάθε κράτος-μέλος.

1. Παρατηρείται αισθητή διαφορά κόστους των υπηρεσιών δημόσιων αγαθών για το κλίμα και το περιβάλλον ανάμεσα στα κράτη-μέλη, ώστε να μεγιστοποιηθεί η παραγωγή τους (κάτι που επηρεάζει άμεσα την ανταμοιβή των αγροτών για τα Εco-schemes).

• Θα καταστήσει μη βιώσιμο έναν μεγάλο αριθμό εκμεταλλεύσεων (κυρίως τις μικρές και πολυλειτουργικές στην Ελλάδα, αλλά και σε άλλα κράτη-μέλη), δεδομένου ότι θα αντιμετωπίσουν σημαντική μείωση των εισοδημάτων τους. Σε μια τέτοια περίπτωση, η γεωργική δραστηριότητα διατρέχει σοβαρό κίνδυνο να εγκαταλειφθεί, με ανυπολόγιστες συνέπειες για την οικονομία, την κοινωνική συνοχή, το περιβάλλον, αλλά και την επισιτιστική ασφάλεια της ίδιας της ΕΕ.

1. Η κατανομή των Άμεσων Ενισχύσεων θα πρέπει να ευνοεί την παραγωγικότητα της γεωργίας, προκειμένου να διασφαλιστεί η επισιτιστική ασφάλεια της ΕΕ.

Εν κατακλείδι, γίνεται σαφές ότι ενόψει της πρότασης για το νέο ΠΔΠ 2028-2034, η χώρα μας θα πρέπει να οικοδομήσει συμμαχία με εκείνα τα κράτη-μέλη (όπως Ιταλία, Βέλγιο, Ολλανδία, Δανία, Κύπρος, Σλοβενία κ.λπ.), τα οποία επηρεάζονται σημαντικά από την εξωτερική σύγκλιση των Άμεσων Ενισχύσεων, ενώ παράλληλα θα πρέπει να εξασφαλιστεί η ομαλή και αποδοτική συνεργασία και με τα λοιπά κράτη-μέλη, προκειμένου να ευοδωθεί ένα ικανοποιητικό αποτέλεσμα προς το κοινό καλό της Ένωσης.