Ορθή λίπανση σιταριού

του Δρ. Λουκά Πιστόλη, γεωπόνου

Στη βασική λίπανση του σιταριού εξασφαλίζουμε όλο τον φώσφορο και μέρος του αζώτου. Για να γίνει αυτό, η σχέση Ν:Ρ του λιπάσματος που θα χρησιμοποιήσουμε πρέπει να είναι υπέρ του φωσφόρου.

Όπου υπάρχει η δυνατότητα συγχορήγησης λιπάσματος και σπόρου –γραμμική εφαρμογή του λιπάσματος– η αποτελεσματικότητα της λίπανσης αυξάνεται, γεγονός που αποτελεί κανόνα στις μειωμένες λιπάνσεις. Ο φωσφόρος ευνοεί την ανάπτυξη του ριζικού συστήματος, επηρεάζει θετικά το αδέλφωμα, την αντοχή του σιταριού στο ψύχος και αυξάνει την αποτελεσματικότητα της αζωτούχου λίπανσης.

Χειμώνας και άζωτο

Το σιτάρι περνάει σημαντικό μέρος της ζωής του στη διάρκεια του χειμώνα. Ιταλοί ερευνητές ονόμασαν την περίοδο αυτή criptovegetazione, δηλαδή περίοδο κρυφής βλάστησης. Το σημαντικότερο χαρακτηριστικό στη φυσιολογία του σιταριού κατά την περίοδο του χειμώνα είναι η πρόσληψη του αζώτου και η χρησιμοποίησή του στις μορφογενετικές διαδικασίες του φυτού.

Με την πτώση της θερμοκρασίας από τους 5οC στους 2οC, η αύξηση των φυτών μειώνεται, αλλά δεν σταματά. Στους 0οC, το φυτό συνεχίζει να προσλαμβάνει άζωτο (E. Spaldon, 1970), ενώ η φωτοσύνθεση βρέθηκε λειτουργική και στους -5οC. Η περίοδος του καλαμώματος (από το στάχυ στο εκατοστό), δηλαδή η αναπαραγωγική φάση του σιταριού, καθώς και του γεμίσματος των σπόρων, μετά την άνθιση, υπηρετείται από τον χειμώνα.

Ο χειμώνας για το σιτάρι είναι ποιοτικός και υπηρετεί τις φάσεις αυτές υπό την έννοια του «πριν πεινάσει, μαγειρεύει».

Κρίσιμα στάδια για το άζωτο στο σιτάρι

Στην πορεία της ανάπτυξής του, το σιτάρι χρησιμοποιεί το άζωτο για διαφορετικούς λόγους. Οι λόγοι αυτοί συνιστούν το θεωρητικό πλαίσιο του αριθμού και του χρόνου εφαρμογής των επιφανειακών λιπάνσεων.

Το άζωτο στο αδέλφωμα

Ο ρόλος του αζώτου στο αδέλφωμα είναι κορυφαίος και αναντικατάστατος. Το αδέλφωμα αρχίζει με τη δημιουργία του τρίτου φύλλου και, υπό ευνοϊκές συνθήκες, αυτό συμβαίνει 12-15 ημέρες μετά το φύτρωμα. Τότε, η καθ’ ύψος ανάπτυξη του σιταριού φαινομενικά σταματά και κάτω από την επιφάνεια του εδάφους, στα 2-3 εκατοστά περίπου, αρχίζει η δημιουργία του σταυρού (περισσότεροι κόμβοι από όπου ξεκινούν τα αδέλφια – πολύ κοντά ο ένας στον άλλον, τόσο που φαίνεται ότι όλα τα αδέλφια ξεκινούν από ένα σημείο).

Από τον σταυρό ξεκινούν και οι μόνιμες ρίζες. Οι εμβρυακές εμφανίζονται από τον σπόρο. Με την εμφάνιση του τέταρτου φύλλου, παρατηρούμε και την εμφάνιση της πρώτης τάξης αδελφιών. Τα αδέλφια, από το τρίτο φύλλο και μετά, αναπτύσσουν το δικό τους ριζικό σύστημα. Φυτά που αδελφώνουν καλά από νωρίς, έχουν καλύτερο ριζικό σύστημα και περισσότερα θρεπτικά αποθέματα στον σταυρό, γεγονός που τους εξασφαλίζει καλύτερο ξεχειμώνιασμα.

Το αδέλφωμα σταματά όταν η θερμοκρασία πέσει κάτω από τους 5οC, για να ξαναρχίσει όταν ανέβει ξανά και να σταματήσει οριστικά λίγο (10-15 ημέρες) μετά το ξεστάχυασμα (Παπαδάκης, 1937). Χρήσιμα αδέλφια (που παράγουν στάχεις) είναι τα αδέλφια που σχηματίζονται νωρίς, όταν το φυτό έχει 4-6 φύλλα. Η παραγωγικότητα των αδελφιών μειώνεται από τα αδέλφια της πρώτης προς τα αδέλφια της δεύτερης και τρίτης τάξης.

Μόνο όταν το σιτάρι δεν έχει αδελφώσει ικανοποιητικά, στην προαναφερθείσα περίοδο, ώστε να δώσει μία κανονική πυκνότητα ανά τετραγωνικό μέτρο, τότε το αδέλφωμα του καλαμώματος είναι χρήσιμο. Πάντως, οι καλές αποδόσεις προέρχονται από τα περισσότερα φυτά ανά μονάδα επιφάνειας, με λιγότερα τα αδέλφια, δηλαδή από το επιτυχημένο φύτρωμα.

Το άζωτο στο ξεστάχυασμα

Η επιστημονική θεμελίωση της ανάγκης για άζωτο στο ξεστάχυασμα είναι το βάρος των κόκκων και η ποιότητά τους, δηλαδή το πρωτεϊνικό τους περιεχόμενο. Η παράταση της δράσης των φύλλων είναι ένα μέσον για αυτά τα δύο. Η εφαρμογή του, όμως, κοντά στο ξεστάχυασμα είναι δύσκολη υπόθεση.

Σημειώνουμε πως, ενώ το αδέλφωμα και ο αριθμός των κόκκων ανά στάχυ είναι παράγοντες περισσότερο «του χεριού μας» (οι επιθυμητές θερμοκρασίες και η υγρασία είναι πιο πιθανές στην περίοδο που τους διαχειριζόμαστε), το βάρος των κόκκων το… διαχειρίζεται σε μεγάλο βαθμό ο καιρός – οι θερμοκρασίες και το νερό. Το λίσβωμα, και εντέλει το ελλειμματικό βάρος των κόκκων, ευνοείται από την έλλειψη νερού, η οποία ξεκινά από το δέσιμο και μετά.

Έλλειψη υγρασίας στη διάρκεια των 10-15 ημερών που ξεκινούν 20-25 μέρες μετά την άνθιση, στο στάδιο του γάλακτος, σημαίνει δραστική μείωση της μεταφοράς των προϊόντων της φωτοσύνθεσης προς τον καρπό, έτσι που το βάρος του παραμένει μικρό. Όταν η έλλειψη νερού συνοδεύεται από σχετικά χαμηλές θερμοκρασίες, η ζημιά είναι μικρότερη.

Πρακτικές παρατηρήσεις και μια πρόταση για το κάλιο

Όπως περιγράψαμε τις ανάγκες του σιταριού για άζωτο, αν τις μεταφράζαμε σε λιπάνσεις, τότε θα είχαμε τρεις εφαρμογές: την πρώιμη, τη μεσοόψιμη και την όψιμη εφαρμογή του. Η πράξη, όμως, έχει βαθμούς ανεξαρτησίας από τη θεωρία. Έτσι, στην πράξη, είναι πολύ συχνό φαινόμενο να γίνεται μόνο μία και μάλλον σπάνιο το γεγονός της τρίτης επιφανειακής λίπανσης. Στην περίπτωση αυτή, μπορεί να καθυστερήσει λίγο η εφαρμογή της δεύτερης, αν με την πρώτη έχει χορηγηθεί ικανοποιητική ποσότητα αζώτου.

Πρέπει να σημειώσουμε ότι οι διάφορες ποικιλίες ανταποκρίνονται διαφορετικά στον αριθμό των αζωτούχων λιπάνσεων. Κατά κανόνα, η άπαξ χορήγησή του στη βασική λίπανση υστερεί έναντι της κλασματικής εφαρμογής του. Υπάρχουν, όμως, δεδομένα με ποικιλίες στις οποίες ακόμα και η δεύτερη επιφανειακή λίπανση, ελάχιστα προσέθεσε, όπου δεν ελήφθη υπόψη η συγχορήγηση καλίου και οι εξαιρέσεις δεν τελειώνουν εδώ…

Δυο λόγια για το κάλιο τώρα. Όπου χρειάζονται μικρές δόσεις καλίου, όπως κατά κανόνα συμβαίνει, πιστεύουμε ότι μπορούν με επιτυχία να εφαρμοστούν με τη δεύτερη επιφανειακή αζωτούχο λίπανση –όταν αυτή γίνεται, διαφορετικά με τη μία και μοναδική του αδελφώματος– και να δώσει καλύτερα αποτελέσματα από ό,τι θα δώσουν οι ίδιες μικρές ποσότητες καλίου στη βασική λίπανση. Το ζήτημα αλλάζει όταν με τη βασική λίπανση εφαρμόζονται ικανοποιητικές ποσότητες καλίου. Το έχουμε επιβεβαιώσει με μετρήσεις μας στη Φθιώτιδα και στις Σέρρες (Πιστόλης Λ. Τ. 2003).

Θεωρούμε ότι η δυνατότητα επιφανειακής χορήγησης ΝΚ λιπασμάτων –η παραγωγή από τη βιομηχανία τέτοιων λιπασμάτων με το Κ από χλωριούχο κάλι, ώστε να συμφέρει οικονομικά– είναι μία καλή λύση για την καλλιέργεια του σιταριού. Εξάλλου και το χλώριο είναι χρήσιμο στοιχείο στο σιτάρι.

Στις σκληρές ποικιλίες, η ευνοϊκή επίδραση του όψιμου αζώτου προϋποθέτει και επαρκή τροφοδοσία με κάλιο, γεγονός που ισχύει και για τις μαλακές ποικιλίες που δέχονται περισσότερο άζωτο. Τέλος, σημειώνουμε ότι η χρήση διαφυλλικών σκευασμάτων ψευδαργύρου, κάποτε και χαλκού, μαζί με τη ζιζανιοκτονία, μόνο άσκοπη δεν φαίνεται να είναι.