Από την κατανομή της προστιθέμενης αξίας κατά μήκος της αγροτοδιατροφικής αλυσίδας φαίνεται ότι σε κάθε 1 ευρώ αξίας προϊόντος της πρωτογενούς παραγωγής, ο τομέας της μεταποίησης προσθέτει προϊόν αξίας 0,4 ευρώ, όταν στην Πορτογαλία το ποσό αυτό είναι 1,3 ευρώ και στην Ισπανία και την Ιταλία 1,5 ευρώ. Αυτό σημαίνει ότι παρά τα γνωστά διαρθρωτικά προβλήματα, υπάρχουν σημαντικά περιθώρια ανάπτυξης του ευρύτερου αγροτοδιατροφικού τομέα.
Τούτο σημειώνεται στο κείμενο της Εθνικής Αναπτυξιακής Στρατηγικής 2021 και τίθενται σε τρεις ενότητες οι άμεσοι στόχοι των παρεμβάσεων για την ανασυγκρότηση του αγροτικού τομέα.
Οι τρεις ενότητες αφορούν σε διαρθρωτικές παρεμβάσεις, στην περαιτέρω ανάπτυξη των εξαγωγών, στη δικαιότερη κατανομή των κοινοτικών ενισχύσεων και προβλέπουν και κίνητρα για νέους αγρότες.
Όπως σημειώνεται χαρακτηριστικά: «Το έλλειμμα αναπτυξιακής πολιτικής, μέχρι σήμερα, αφήνει άλυτα τα προβλήματα του αγροτικού τομέα, τα οποία επανέρχονται με πιο πιεστικό τρόπο. Υπό την πίεση των οξυμένων προβλημάτων προτάσσονται συνήθως πυροσβεστικές πρακτικές. Με τον τρόπο αυτό, όμως, παραμερίζονται διαρκώς οι πολιτικές με αναπτυξιακό περιεχόμενο, οι οποίες έχουν το «μειονέκτημα» να αποδίδουν μεσο-μακροπρόθεσμα και δεν είναι άμεσα εκμεταλλεύσιμες από πολιτική άποψη. Η «φιλοαγροτική», διαχειριστικού τύπου και άνευ αναπτυξιακού περιεχομένου πολιτική, αυτοεγκλωβίζεται στο φαύλο κύκλο που η ίδια δημιουργεί και συχνά αντλεί τη νομιμοποίησή της και οδηγεί σε αδιέξοδο. Για να επιτύχει η στρατηγική της ανασυγκρότησης της ελληνικής γεωργίας και των αγροτικών περιοχών, είναι απαραίτητη και η μεταρρύθμιση του θεσμικού περιβάλλοντος που διέπει την ανάπτυξη γεωργίας και της υπαίθρου. Οι αλλαγές στην εκπαίδευση, την έρευνα, τις συμβουλευτικές υποστηρικτικές υπηρεσίες για την μεταφορά της γνώσης στους γεωργούς και την ορθή εφαρμογή της πολιτικής είναι κάτι παραπάνω από απαραίτητες και επείγουσες».
Εθνική Αναπτυξιακή Στρατηγική 2021 για τον αγροτικό τομέα και το αγροδιατροφικό σύμπλεγμα
Αναλυτικά το αναπτυξιακό σχέδιο αναφέρει τους τρεις παρακάτω τομείς:
Διαρθρωτικές αλλαγές και διακλαδικές συνδέσεις
Η ανάπτυξη του αγροτικού τομέα περιορίζεται από χρόνια και διαρθρωτικού χαρακτήρα προβλήματα σε κρίσιμους τομείς. Η αποφασιστική υπέρβαση αυτών των προβλημάτων συνιστά προϋπόθεση για την αναπτυξιακή προσαρμογή του αγροτικού τομέα στα νέα δεδομένα και για την εκπλήρωση της πολλαπλής αποστολής του. Τα διαρθρωτικά προβλήματα έχουν επιπτώσεις στο κόστος παραγωγής και γενικότερα στην ανταγωνιστικότητα. Το υψηλό κόστος και η δυσμενής σύνθεση των εισροών, ως σύνθετο πρόβλημα, απαιτεί πλέγμα παρεμβάσεων (πολιτικών, θεσμικών, οργανωτικών, τεχνικών). Το κόστος παραγωγής είναι μία σχέση ανάμεσα στις εισροές και στην παραγωγή. Οποιαδήποτε προσέγγιση εστιάζει μόνο στη μία πλευρά της σχέσης (τιμές εισροών), έχει περιορισμένη αποτελεσματικότητα και υστερεί έναντι της ολοκληρωμένης προσέγγισης που συμπεριλαμβάνει την αποδοτικότητα των εισροών και άλλα ποιοτικά στοιχεία της παραγωγικής διαδικασίας (εκπαίδευση παραγωγών, οργάνωση δικτύου τεχνικής υποστήριξης, κατασκευή και συντήρηση υποδομών κ.ά.).
Στόχους θα αποτελέσουν:
- Η αποσαφήνιση του στρατηγικού προσανατολισμού, όσον αφορά στη συνύπαρξη και εξειδικευμένη διαχείριση των διαφορετικών μοντέλων παραγωγής (μαζικού- ομογενοποιημένου, διαφοροποιημένου-ποιοτικού).
- Η ενίσχυση κλάδων και προϊόντων που χαρακτηρίζονται: από υφιστάμενο ή εν δυνάμει συγκριτικό πλεονέκτημα, από υψηλή εγχώρια προστιθέμενη αξία στην παραγωγή ή/και στις εξαγωγές, από δυνατότητες οικοδόμησης ευρέως πλέγματος εγχώριων κλαδικών διασυνδέσεων με τη βιομηχανία παραγωγής αγροτικών εισροών, τη μεταποίηση αγροτικών προϊόντων και με τις υπηρεσίες.
- Η ενδυνάμωση των σχέσεων φυτικής-ζωικής παραγωγής.
- Η αύξηση των ιδιοπαραγόμενων ζωοτροφών και της κτηνοτροφικής παραγωγής.
- Η αποκατάσταση των βιομηχανικών καλλιεργειών και επανενεργοποίηση των αντίστοιχων κλάδων της μεταποίησης, καθώς οι βιομηχανικές καλλιέργειες συνιστούν σημαντική πτυχή των εγχώριων κλαδικών διασυνδέσεων και βάση για την αύξηση της προστιθέμενης αξίας.
- Η στοχευμένη αξιοποίηση των συγκριτικών πλεονεκτημάτων σε επίπεδο προϊόντων, κλάδων, τοπικών παραδόσεων και περιοχών των προϊόντων ποιότητας και ταυτότητας. Ενίσχυση προϊόντων μεσογειακής διατροφής και προϊόντων ΠΟΠ και ΠΓΕ.
- Η αύξηση του μεγέθους και της ανταγωνιστικότητας των εκμεταλλεύσεων με ποικίλους τρόπους οργάνωσης αναλόγως των συνθηκών και των επιλογών των αγροτών (αγορά-ενοικίαση γης, συλλογικές μορφές οργάνωσης, μορφές κοινωνικής οικονομίας, σχήματα εταιρικής μορφής κ.λπ.).
- Η ανάδειξη των συνεταιρισμών και άλλων συλλογικών μορφών (ομάδες και οργανώσεις παραγωγών, φορείς κοινωνικής οικονομίας κ.ά.) σε πυλώνες ανάπτυξης του αγροδιατροφικού συστήματος.
- Οι παρεμβάσεις σε ζητήματα θεσμών, υποδομών, τιμολόγησης, αποδοτικότητας και τεχνογνωσίας όσον αφορά τη χρήση της ενέργειας και τη διαχείριση των υδάτων: α) αλλαγή μείγματος των ενεργειακών πηγών προς την κατεύθυνση των ΑΠΕ και την αποκέντρωση της παραγωγής ενέργειας, β) αλλαγή στη σύνθεση των συστημάτων άρδευσης προς την κατεύθυνση συστημάτων εξοικονόμησης νερού και η αναβάθμιση της ικανότητας αποθήκευσης.
- Η αύξηση της παραγόμενης προστιθέμενης αξίας και η συγκράτησή της στον αγροτικό χώρο (πιστοποίηση, προβολή, προώθηση, καθετοποίηση, συλλογικές- συνεταιριστικές δραστηριότητες, δικτύωση, συντόμευση αλυσίδων εφοδιασμού, τοπικές αγορές παραγωγών, παραγωγή προϊόντων με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, αξιοποίηση συγκριτικών πλεονεκτημάτων ποιότητας και ταυτότητας).
- Η μετατόπιση της ηλικιακής σύνθεσης των αγροτών προς τις νεότερες ηλικίες και η στοχευμένη ενίσχυση των ενεργών αγροτών, που αντιμετωπίζουν με αυξημένη επαγγελματικότητα την αγροτική παραγωγή.
- Ο αποτελεσματικότερος τρόπος σήμανσης των ζώων ώστε να αποτραπούν τα περιθώρια παραπλάνησης των αρχών
- Η εισαγωγή αποτελεσματικότερων συστημάτων ιχνηλασιμότητας ώστε να εξαφανιστεί η δυνατότητα «ελληνοποίησης» αγροτοκτηνοτροφικών προϊόντων. Από την υλοποίηση των συγκεκριμένων αυτών παρεμβάσεων, πέραν των άμεσων επιπτώσεων στην αναβάθμιση της ανταγωνιστικότητας, αναμένεται και η βελτίωση στην ιδιαίτερα κρίσιμη παράμετρο που είναι το κόστος παραγωγής.
Επιπλέον ενέργειες απαιτούνται από την πλευρά της Πολιτείας, όπως η δημιουργία κατάλληλων και απαραίτητων υποδομών και η υιοθέτηση θεσμικών μέτρων για την εξυγίανση των όρων ανταγωνισμού στην αγορά των αγροτικών εισροών, αλλά και από την πλευρά των αγροτών και τις επαγγελματικές τους οργανώσεις είναι απαραίτητη η ενδυνάμωση της διαπραγματευτικής δύναμής τους και η βελτίωση της αποδοτικότητας της χρήσης των εισροών
Εμπόριο και προώθηση εξαγωγών
Τα αγροτικά προϊόντα κατέχουν σημαντική θέση στο εξωτερικό εμπόριο και συνεπώς επηρεάζουν αρκετούς εμπλεκόμενους κλάδους. Τα ελληνικά προϊόντα χαρακτηρίζονται από πολλά θετικά στοιχεία όπως η διεθνής αναγνώριση της ποιότητας, η σύνδεσή τους με την υγιεινή-μεσογειακή διατροφή, η αναγνωρισιμότητα προϊόντων και περιοχών, η μοναδικότητα στην παραγωγή ορισμένων προϊόντων, ορισμένα ισχυρά brand name. Ωστόσο, στην πρωτογενή παραγωγή και στη μεταποίηση υπάρχουν προβλήματα παραγωγικότητας και κόστους, που περιορίζουν την ανταγωνιστικότητα και τις εξαγωγικές δυνατότητες. Οι επιχειρήσεις εμπορίας είναι κυρίως μικρού-μεσαίου μεγέθους με έλλειμμα ανάληψης κοινών δράσεων προώθησης, απουσία στρατηγικής εξωστρέφειας, προβλήματα ρευστότητας, ανεπαρκή κατάρτιση σε θέματα εξαγωγών, τάση για μετεγκατάσταση παραγωγικών μονάδων σε γειτονικές χώρες, χαμηλό ποσοστό τυποποίησης, διακίνηση προϊόντων χύδην χωρίς αναγνωρισιμότητα και διάθεση σε χαμηλές τιμές. Η στρατηγική για την αναβάθμιση της συνέργειας και της αποτελεσματικότητας των λειτουργιών της εμπορίας και εξωστρέφειας πρέπει να περιλαμβάνει πλέγμα θεσμικών ενεργειών, και θα πρέπει να αποτελεί τμήμα ευρύτερης στρατηγικής, που δεν θα αποβλέπει απλώς στην αύξηση της αξίας των εξαγωγών, αλλά στη μεγιστοποίηση και της εγχώριας παραγόμενης προστιθέμενης αξίας.
Από την κατανομή της προστιθέμενης αξίας κατά μήκος της αγροτοδιατροφικής αλυσίδας φαίνεται ότι σε κάθε 1ευρώ αξίας προϊόντος της πρωτογενούς παραγωγής, ο τομέας της μεταποίησης προσθέτει προϊόν αξίας 0,4 ευρώ, όταν στην Πορτογαλία το ποσό αυτό είναι 1,3 ευρώ και στην Ισπανία και την Ιταλία 1,5 ευρώ. Αυτό σημαίνει ότι παρά τα γνωστά διαρθρωτικά προβλήματα, υπάρχουν σημαντικά περιθώρια ανάπτυξης του ευρύτερου αγροτοδιατροφικού τομέα.
Στόχους θα αποτελέσουν:
- Η διεύρυνση της εξαγωγικής βάσης (άνω του 70% των συναλλαγών γίνονται με την ΕΕ, ενώ το 100% του ελλείμματος προκύπτει από αυτές τις συναλλαγές).
- Η εξυγίανση των όρων ανταγωνισμού στο εμπόριο των αγροτικών προϊόντων και η διευκόλυνση των επιχειρήσεων στην άσκηση της εμπορικής δραστηριότητας.
- Η βελτιστοποίηση της συνέργειας και της αποτελεσματικότητας των επιμέρους λειτουργιών της εμπορίας με προσανατολισμό τις εξαγωγές.
- Η δημιουργία εθνικού φορέα προώθησης των εξαγωγών.
- Οι προτελωνειακές και τελωνειακές διαδικασίες εκτός από τους απαραίτητους ελέγχους θα πρέπει να διευκολύνουν τη λειτουργία των επιχειρήσεων, που δραστηριοποιούνται στον χώρο του εξωτερικού εμπορίου.
- Η ένταξη των προϊόντων σε υψηλό επίπεδο στις διεθνείς εφοδιαστικές αλυσίδες.
- Η περαιτέρω βελτίωση του αρνητικού εμπορικού ισοζυγίου τροφίμων (-1,1 δις ευρώ το 2016) καθώς και του αρνητικού ισοζυγίου των αγροτικών εισροών.
ΚΑΠ, ενισχύσεις και απορρόφηση των κονδυλίων της EE
Παρά το σημαντικό ύψος και τη σημασία των πόρων της ΚΑΠ για το αγροτικό εισόδημα και την ανάπτυξη της υπαίθρου, δεν βελτιώθηκε σε ανάλογο βαθμό η ανταγωνιστικότητα και δεν προχώρησαν οι διαρθρωτικές αλλαγές. Η υψηλή εξάρτηση από τις ενισχύσεις διαμόρφωσε αντιλήψεις και συμπεριφορές που οδήγησαν σε χαλάρωση των αντανακλαστικών και σε ακαμψία των οικονομικών δομών. Επιπλέον, συγκρότησε συμφέροντα στα οποία εδράζεται η αδράνεια αλλά και ενεργητικές συμπεριφορές που παρεμποδίζουν τη διαδικασία εκλογίκευσης του συστήματος των ενισχύσεων και την αντιμετώπιση των ενδοαγροτικών ανισοτήτων. Από την άλλη η ανισοκατανομή των ενισχύσεων (το 10% των αγροτών παίρνει το 50% των ενισχύσεων, ενώ το 50% των αγροτών μόνο το 10%) αναδεικνύει τις ανισότητες που προκαλεί το επιλεχθέν μοντέλο κατανομής των δικαιωμάτων. Στόχους θα αποτελέσουν:
- Η δικαιότερη κατανομή των ενισχύσεων και ο περιορισμός της εξάρτησης από αυτές με αύξηση του εισοδήματος από την παραγωγή.
- Η αλλαγή του μοντέλου σύγκλισης των δικαιωμάτων ώστε να περιοριστούν στο ελάχιστο οι διαφορές που υπάρχουν στις αγροτικές ενισχύσεις ακόμη και για ίδια προϊόντα στην ίδια περιοχή και ταυτόχρονα να δοθεί η δυνατότητα ενίσχυσης και σε νεοεισερχόμενους αγρότες.
- Η βελτιστοποίηση της διαχείρισης των πόρων της ΚΑΠ και η ελαχιστοποίηση των δημοσιονομικών διορθώσεων.
- Η αποτελεσματική διαχείριση των πόρων και μέτρων του ΠΑΑ 2014-2020 για την υλοποίηση των στόχων της στρατηγικής αγροτικής ανάπτυξης.
Αξιοποίηση δημόσιας περιουσίας
Τέλος, η ανάπτυξη της υπαίθρου μπορεί να υποβοηθηθεί, εκτός των άλλων, και με την αξιοποίηση της δημόσιας περιουσίας. Συγκεκριμένα, ιδρύθηκε ο «Οργανισμός Διαχείρισης Ακινήτων Γαιών και Εξοπλισμών αγροτικού χαρακτήρα», ως φορέας μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα υπό τον έλεγχο του Δημοσίου. Έχει ετοιμαστεί το καταστατικό του Οργανισμού, όπου ορίζεται η περιουσία, κινητή και ακίνητη, του Δημοσίου που του παραχωρείται, η διαδικασία της παραχώρησης και ρυθμίζεται κάθε θέμα σχετικό με τη λειτουργία του. Ο στόχος είναι η προετοιμασία σχεδίου χρήσης παραγωγικών αγροτικών γαιών για παραγωγικούς, πειραματικούς, ερευνητικούς σκοπούς με προτεραιότητες στις συνεργατικές και κοινωνικές μορφές αξιοποίησης τους ιδίως από νέους που θέλουν να δραστηριοποιηθούν στη γεωργία.
