Το ψωμί πέρα από τη διατροφή μας έχει σημαδέψει τη γλώσσα μας, τις κοινωνικές μας αξίες και τη λαϊκή μας τέχνη. Φράσεις όπως «Ψωμοτύρι και γλυκιά ζωή» «βγάζω το ψωμί μου», «φάγαμε ψωμί κι αλάτι», «να τιμάς το ψωμί που τρως», συνδέουν το ύψιστο διατροφικό αγαθό με άλλες ύψιστες έννοιες, όπως της αξιοπρέπειας και του φιλότιμου, της εργασίας και της επιβίωσης, της φιλίας.
Το ψωμί! Κάτι τόσο παλιό όσο η φωτιά, το νερό και το στάρι. Κάτι τόσο ιερό όσο το σώμα του θεού, για τους βαθιά θρησκευόμενους. Κάτι τόσο τιμημένο όσο ο ιδρώτας του ανθρώπου που δούλεψε σκληρά για να το βγάλει. Κάτι τόσο οικείο όσο οι χαρές της γιαγιάς και η αγκαλιά της μάνας.
Δεν είναι μόνο τροφή, ούτε προϊόν, είναι ιστορία, πολιτισμός, λαογραφία. Είναι οι μνήμες μας. Κι αυτές τις μνήμες θέλησαν να μας τις ξυπνήσουν, η Μηλέα Παππά και ο σύζυγος της Πέτρος Κατσίκης με το εγχείρημα τους, την ίδρυση, μέσω ΜΚΟ, του Ευρωπαϊκού Μουσείου Άρτου και του Διαδραστικού Λαογραφικού Μουσείου Βαρνάβα. Το φιλόδοξο αυτό σχέδιο, βρήκε φιλοξενία στο χωριό Βαρνάβα, λίγο πιο έξω απ’ την Αθήνα.
253 εθελοντές και 20.000 επισκέπτες
Μιλήσαμε με την κα Μηλέα Παππά, Πρόεδρο της Ιστορικής και Λαογραφικής Εταιρείας Βαρνάβα, για το πρωτότυπο αυτό έργο. Και μάθαμε ότι:
- Το Διαδραστικό Αγροτικό Λαογραφικό Μουσείο Βαρνάβα ιδρύθηκε το 2003 και στεγάζεται σε μία παραδοσιακή κατοικία του προηγούμενου αιώνα. Το οίκημα αναπαλαιώθηκε, ενώ έχει διαμορφωθεί σ’ αυτό αναπαράσταση κατοικίας (ανώι & κατώι), με το δωμάτιο του αργαλειού, το πατητήρι, τον παραδοσιακό φούρνο, τον λαχανόκηπο, την παραδοσιακή αυλή κλπ.…. Σε όλα αυτά στεγάζονται πάνω από 15.000 εκθέματα.
- Το Ευρωπαϊκό Μουσείο Άρτου ιδρύθηκε το 2005 και σήμερα διαθέτει πάνω από 3000 εκθέματα Κεντημένου άρτου από την Ελλάδα και 40 χώρες του εξωτερικού. Πρόκειται για την μεγαλύτερη συλλογή στην Ευρώπη και ίσως τη σπανιότερη συλλογή στον κόσμο. Στο μουσείο ο επισκέπτης μπορεί να παρακολουθήσει αναπαραστάσεις για την καλλιέργεια της γης, του αλέσματος και του κύκλου του ψωμιού. Παράλληλα οι επισκέπτες έχουν την ευκαιρία να γνωρίσουν τα γεωργικά εργαλεία και έτσι, όπως λέει η κα Παππά, «να θυμηθούν οι παλιότεροι και να μάθουν οι νεότεροι».
- Η βιωματική προσέγγιση των χώρων των δύο μουσείων κατά την ξενάγηση, αλλά και των δραστηριοτήτων πραγματοποιείται από τα στελέχη και τους 253 εθελοντές, άτομα κάθε ηλικίας και εθνικότητας από την Ελλάδα και το εξωτερικό. «Οι εθελοντές αποτελούν διαχρονικά μια προσπάθεια που αναδεικνύει με τον καλύτερο τρόπο την φιλοσοφία της πολιτισμικής ανάπτυξης της ευρύτερης περιοχής του λεκανοπεδίου Αττικής», μας εξηγεί η κα Παππά. Για να μας τονίσει ότι ενώ τον πρώτο χρόνο τα μουσεία είχαν 2000 επισκέπτες τον δωδέκατο είχαν δεκαπλάσιους!
Οι δρόμοι του ψωμιού πάνε μέχρι… Αυστραλία
Ρωτήσαμε για την έκθεση «οι Δρόμοι του Ψωμιού» η οποία πραγματοποιείται σε διάφορα μέρη της Ελλάδας και του Εξωτερικού. Είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με το περιβάλλον και την τέχνη, μας εξήγησε η κα Μηλέα. «Ο στόχος της έκθεσης είναι η διάσωση, η ανάδειξη και ο σεβασμός στη μητέρα γη και την πολιτιστική κληρονομιά του τόπου μας… Παραδοσιακά ψωμιά, πραγματικά έργα τέχνης που είναι βασισμένα σε έθιμα από την Ελλάδα και χώρες του εξωτερικού, προβάλλονται στην έκθεση και πλαισιώνονται από αφίσες αλλά και φωτογραφίες που απεικονίζουν την καλλιέργεια της γης». Επόμενες στάσεις της έκθεσης η Νότια Αφρική και η Αυστραλία.
Τέλος στην ερώτηση αν αυτή η προσπάθεια θα μπορούσε να αναδείξει τις ελληνικές ποικιλίες των δημητριακών, μας απαντά: «Η προσπάθεια του Ευρωπαϊκού Μουσείου Άρτου όλα αυτά τα χρόνια, ήταν και είναι να αναδείξει τις ελληνικές ποικιλίες των δημητριακών… Θα μπορούσε βέβαια όλα αυτά τα χρόνια η πολιτεία να στηρίξει τέτοιες πρωτοβουλίες και δράσεις… Όλοι θα πρέπει να προβάλουμε τις Ελληνικές ποικιλίες, να στηρίξουμε τους Έλληνες αγρότες που ασχολούνται με αυτές και κυρίως να τις καταστήσουμε ανταγωνιστικές μέσα στη χώρα αλλά και έξω από αυτή». Και εξηγεί πως είναι αναγκαίο να παίξει σημαντικό ρόλο στην υπόθεση αυτή και το υπουργείο Παιδείας «ώστε να μπουν οι βάσεις – καθώς η κρίση, μας δίνει την ευκαιρία-, η νέα γενιά να στραφεί μέσα από τη μάθηση, επιτέλους, στον ξεχασμένο πρωτογενή και δευτερογενή τομέα. Όλα αυτά βέβαια, προϋποθέτουν όραμα, σχέδιο με αρχή και τέλος, πολλή δουλειά, συνεργασία, εμπιστοσύνη και καλή πίστη από όλους», καταλήγει.
Μυρσίνη Γρηγόρη
