Με αφορμή το ανέβασμα του έργου «Πού είναι η μάνα σου, μωρή;» στο θεατρικό σανίδι (σ.σ. μια διασκευή του ομώνυμου βιβλίου της Δήμητρας Πέτρουλα από τη Σοφία Αδαμίδου), βρεθήκαμε στο θέατρο «Σημείο» και συνομιλήσαμε με δυο εκ των βασικών συντελεστών αυτού του εγχειρήματος, το οποίο μετακομίζει από τις 19 Μαρτίου στον Πολυχώρο VAULT (Μελενίκου 26, Γκάζι, Βοτανικός), για περιορισμένο αριθμό παραστάσεων. Ο λόγος για τη Βέρα Κρούσκα, μια σημαντικότατη ηθοποιό με μακρά και λαμπρή καλλιτεχνική πορεία, και τον ιδιαίτερα ταλαντούχο σκηνοθέτη Ένκε Φεζολλάρι.
Πρόκειται για μια -όπως μας την περιέγραψαν- προσωπική μαρτυρία ενός μικρού κοριτσιού, που ζει τη δική του «Οδύσσεια» μέσα από σφαγές και άλλες τραυματικές εμπειρίες, οι οποίες συνθέτουν το κάδρο του ελληνικού εμφυλίου πολέμου. Από την πρώτη στιγμή μπορέσαμε να διακρίνουμε το περίσσιο πάθος τους για μια προσπάθεια εκ βάθους ψυχής, κουβεντιάζοντας για αυτή και όχι μόνο.
Συνέντευξη στον Νίκο Γαργαλάκο
Τι σηματοδοτεί η χρονική συγκυρία κατά την οποία ανεβαίνει στο σανίδι το συγκεκριμένο έργο;
Ε.Φ.: Κατ’ αρχήν, φέτος συμπληρώνονται 70 χρόνια από την έναρξη του εμφυλίου. Πρόκειται για μια μαύρη σελίδα της ιστορίας της Ελλάδας, ένα θέμα που έχει αποσιωπηθεί, είναι «ταμπού». Ακόμα και στα σχολεία δεν διδάσκεται, κι αν δύο-τρεις αράδες τις πουν οι καθηγητές, η νέα γενιά δεν γνωρίζει πολλά πράγματα. Αυτό που πρέπει να γνωρίζει ο θεατής είναι ότι η παράσταση είναι μια ιστορία-ντοκουμέντο, ουσιαστικά μονόλογος, τον οποίο ενσαρκώνει η Βέρα, και εμείς απλά παρουσιάζουμε την ιστορία με τη δική μας ματιά, βασιζόμενοι στο ομώνυμο βιβλίο. Από εκεί και πέρα, τις απαντήσεις θα τις βρει μόνος του. Βιώνοντας λοιπόν στο τότε και στο σήμερα όλους αυτούς τους πολέμους, όπως στην Αφρική, στη Συρία, αλλά και τον οικονομικό πόλεμο που βιώνει η Ελλάδα και όλη η υφήλιος, το συμπέρασμα είναι ότι θύματα αυτών των πολέμων είναι πάντοτε τα παιδιά, και γενικότερα οι «αθώοι», οι άνθρωποι του μόχθου.
Η ιστορία επαναλαμβάνεται;
Ε.Φ.: Ναι, σαφώς…
Αυτό μας υπενθυμίζει το έργο;
Β.Κ.: Το έργο είναι τρομερά επίκαιρο. Η επιλογή είναι η σύγχρονη ιστορία. Έχουμε διαβάσει, έχουμε δει όλα όσα γίνονται σε διάφορα μέρη, όπως στη Ρουάντα. Το αποτέλεσμα είναι ότι τα παιδιά είναι αυτά που δεν γνωρίζουν τι γίνεται και γιατί συμβαίνουν όλα, γιατί χάνονται ζωές. Και αυτή τη ματαιότητα, τον τρόπο που οι καταστάσεις αυτές καταστρέφουν τον άνθρωπο. Αυτόν τον καιρό βλέπουμε το πέρασμα των προσφύγων από τα παράλια της Τουρκίας σε εμάς, με μικρά παιδιά να πνίγονται. Έτσι και αυτή η γυναίκα, η Πέτρουλα (σ.σ. η πρωταγωνίστρια της αληθινής ιστορίας), επέζησε μέσα σε μία σφαγή στην οποία αφανίστηκαν όλοι οι συγγενείς της. Είμαι ένας άνθρωπος πολιτικοποιημένος στην προσωπική μου ζωή, χωρίς να έχω βγάλει ποτέ προς τα έξω την εικόνα αυτή. Δεν πρόκειται λοιπόν για κάποιον ρόλο που ενσαρκώνω, αλλά για μια κατάθεση. Και για αυτήν χρειάστηκε να «σκάψουμε» πολύ μέσα στις ψυχές μας. Να καταθέσει ο καθένας από εμάς.
Ε.Φ.: Η γυναίκα του έργου βίωσε πείνα, εγκατάλειψη… Πράγματα πολύ σημερινά. Πόσα παιδιά λιποθυμούν στα σχολεία, πόσοι άνθρωποι ψάχνουν στα σκουπίδια, πόσοι άστεγοι! Απλά ο πόλεμος είναι διαφορετικός.
Β.Κ.: Εγώ πιστεύω ότι ο πόλεμος είναι πάντα ο ίδιος, όπως και τα κίνητρα. Υπάρχει μια «αόρατη» κυβέρνηση, την οποία δεν έχουμε δει ποτέ, και η οποία κινεί τα νήματα. Ή αφήνεσαι, και γίνεσαι υποχείριο της όλης κατάστασης, ή αντιδράς. Χάνεις κάποια πράγματα, κερδίζεις άλλα. Εμάς, η δική μας η ψυχή, σώζεται μέσα από την παράσταση…
Ε.Φ.: Αυτό προσδοκούμε και για τον θεατή.
Το φαινόμενο του διχασμού, που πραγματεύεται το έργο, είναι επίσης διαχρονικό στη χώρα μας.
Ε.Φ.: Ο διχασμός υπάρχει, ναι. Οι αριστεροί, οι δεξιοί… Εγώ φέτος έχω χάσει πέντε φιλίες. Με το «Όχι», με το «Ναι», με τον Σύριζα… Επίσης, υπάρχει ο διχασμός των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Αυτό το πράγμα, που μας κατευθύνουν. Επί της ουσίας, νομίζω ότι είναι υποκινούμενα όλα αυτά. Είναι θέμα έλλειψης παιδείας κατ’ αρχήν. Υπάρχει, δηλαδή, μια κατεστραμμένη παιδεία…
Β.Κ.: Επί τούτου έχει γίνει! Δείτε ένα μέσο το οποίο είναι πάρα πολύ σημαντικό, την τηλεόραση. Η προπαγάνδα της σε κάνει ηλίθιο. Κι αυτό θέλουν, να είσαι ένας άνθρωπος που να μπορούν να τον χειραγωγήσουν…
Ε.Φ.: Από την άλλη, πρέπει να έχεις θέση απέναντι στα πράγματα, ως πολίτης, ως καλλιτέχνης και ως άνθρωπος. Να πούμε όμως ότι εμείς δεν κάνουμε στρατευμένη τέχνη, ούτε θέλουμε να χρωματιστούμε πολιτικά μέσα από την παράσταση. Ο θεατής που θα έρθει, θα δει μια μαρτυρία η οποία προέρχεται από τη μία πλευρά. Όμως, στον τότε πόλεμο, και οι δύο πλευρές είχαν απώλειες…
Β.Κ.: Ναι, αλλά τη δύναμη την είχε η άλλη πλευρά, η οποία ήταν και υποκινούμενη από τους ξένους. Θύματα είχαν όλοι, αλλά περισσότερα, βέβαια, οι αριστεροί. Εμείς έχουμε θέση, χωρίς να θέλουμε να «πλασάρουμε». Δεν νομίζω πάντως ότι θα ενδιαφέρει η παράσταση αυτή τους «χρυσαυγίτες». Αποκλείεται!
Αυτή η ανάδυση ακραίων μορφωμάτων στο πολιτικό προσκήνιο δεν είναι η απόδειξη ότι ο διχασμός βρίσκεται σε έξαρση;
Β.Κ.: Σαφώς! Έχει ξεκινήσει ίσως καμιά δεκαετία πριν η άνοδος. Αυτό που λέμε «το αυγό του φιδιού εκκολάφθηκε». Ελπίζω να μην φτάσουμε πιο πέρα, γιατί τότε δεν ξέρει κανένας τι θα γίνει.
Μιλήσαμε για ιερή υποχρέωση της τέχνης να κράτα τον πολίτη σε επαγρύπνηση. Ταυτόχρονα, η καλλιτεχνική έκφραση διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο και σε ό,τι αφορά την ανάδειξη της πολιτιστικής μας κληρονομιάς…
Ε.Φ.: Ένα από τα καλά –σε εισαγωγικά- της κρίσης είναι το γεγονός ότι «ξαναανακαλύψαμε» τη δική μας δραματουργία, τη δική μας γλώσσα. Το βλέπουμε στη θεατρική και την εν γένει καλλιτεχνική κοινωνία. Γιατί, όταν «χτυπάει» ο αόρατος εχθρός, τι κάνουμε; Κλείνουμε τις πόρτες, κλειδωνόμαστε στο σπίτι μας, και ψάχνουμε τα μπαούλα για να βρούμε τα «όπλα». Εξ ου και η ανάγκη να ξεθάψουμε το «είναι» μας. Και νομίζω ότι αυτό είναι και το σωστό. Ας ελπίσουμε ότι δεν είναι απλά μια μόδα.
Tολμούσα να είμαι ελεύθερη
Είναι το αίσθημα της αβεβαιότητας άρρηκτα συνδεδεμένο με το επάγγελμα του ηθοποιού;
Β.Κ.: Ε, βέβαια. Ελεύθερος σκοπευτής! Εγώ προσωπικά, θεωρώ ότι είμαι και πάρα πολύ ευτυχής, γιατί ούτε γονείς είχα με πολλά λεφτά, ούτε καταγωγή από καλλιτέχνες οι οποίοι με προώθησαν. Ήταν καθαρά ο τρόπος που προσπάθησα να δουλέψω, και είχα βέβαια τύχη, διότι συνάντησα και δούλεψα με σημαντικούς ανθρώπους στη ζωή μου. Όμως, έρχεται ένας σπόρος για τον οποίον λες «ευτυχώς που ήρθε», σε ένα χώμα που προσπάθησα να το σκάψω για να μπορέσω κάτι να βγάλω. Είναι πάρα πολύ αβέβαιο επάγγελμα, αλλά έχει σημασία γιατί το επιλέγεις. Εγώ το επέλεξα γιατί δεν σκέφτηκα ποτέ ότι θα ήθελα να γίνω τίποτα άλλο. Από μικρό παιδί πήγαινα στον κινηματογράφο, και μάλιστα τραβούσα τον πατέρα μου να πάμε μαζί. Έβλεπα λοιπόν ένα έργο και προσπαθούσα να παίξω τη σκηνή μπροστά στον καθρέφτη. Ομολογώ ότι στην πορεία, παρ’ όλο που μου δημιούργησε –και τώρα ακόμη την έχω- αυτή την οικονομική ανασφάλεια, εγώ τολμούσα να είμαι ελεύθερη. Έχω δουλέψει με το Εθνικό, με τα κρατικά θέατρα, αλλά όποτε δεν με χρειάζονταν έφευγα. Τελικά, αυτό που έχω αποκομίσει είναι ότι αυτή η δουλειά με έχει κάνει καλύτερο άνθρωπο. Δηλαδή, η αγωγή της με έχει ανταμείψει. Για να ερμηνεύσεις κάτι, θα πρέπει να δεις τι είναι πρώτα. Πρέπει να το δικαιολογήσεις, να το αγαπήσεις, να το μισήσεις… Να μπεις στη θέση του. Αυτό με έκανε να βλέπω τους ανθρώπους με μεγαλύτερη γενναιοδωρία και αγάπη, ακόμη κι αν κάποιοι δεν ήταν τόσο «εντάξει». Μπορεί να πω ότι δεν θέλω να έχω σχέση με κάποιον τέτοιο, αλλά τον καταλαβαίνω. Δεν θέλω να τον σκοτώσω, δεν θέλω να τον εξαφανίσω.
Ε.Φ.: Επιλέγοντας αυτό το επάγγελμα, επιλέγεις και την αβεβαιότητα. Φλερτάρεις με τον θάνατο, οικονομικό ή γενικότερα. Ξέρεις από την αρχή ότι θα ταλαιπωρηθείς πάρα πολύ. Σου προσφέρει όμως τόσο μεγαλύτερα δώρα, που υπάρχουν αυτές οι πολύ ωραίες στιγμές λίγο πριν ανοίξει η αυλαία και παρουσιαστεί η παράσταση, και πριν το χειροκρότημα, οι οποίες σε ανταμείβουν. Εγώ είμαι ένας νέος σκηνοθέτης, που δεν έζησε τις επιχορηγήσεις, άρα είμαι μιας γενιάς που τα κάνουμε όλα μόνοι μας. Αυτό έχει μια ψυχική φθορά.
Κα. Κρούσκα, πόσο σημαντική ήταν η αλληλεπίδρασή με την Έλλη Λαμπέτη για τη μετέπειτα λαμπρή πορεία που χαράξατε στο σανίδι;
Β.Κ.: Η Έλλη είναι σίγουρα ένας άνθρωπος που έπαιξε καθοριστικό ρόλο επάνω μου. Όμως, δεν θέλω να μιλήσω για τον εαυτό μου. Όταν ο ηθοποιός αρχίζει και λέει πολλά για τον εαυτό του, είναι μπούρδες! (γελά) Πιστέψτε με. Είναι επόμενο να με έχουν επηρεάσει, όχι μόνο η Έλλη, αλλά και άλλοι άνθρωποι που συνάντησα στον δρόμο μου, διότι είχα την τύχη να ξεκινήσω πολύ νωρίς, σε γόνιμα χρόνια. Πάντως, αυτός ο άνθρωπος υπήρξε ο σημαντικότερος, μετά τη μητέρα μου.
Αυτή η δουλειά, μόνο θυσία έχει
Έχετε κάνει θυσίες για την τέχνη;
Β.Κ.: Πολλές! Προσωπικές. Τα πάντα έχω κάνει για αυτή τη δουλειά. Κατ’ αρχήν, έχω στήσει μια καριέρα με «όχι». Και δεν μου την έχει στήσει κανένας. Απλά μου εμπιστεύθηκαν πράγματα, και εγώ προσπάθησα να κάνω όσο το δυνατόν καλύτερα τη δουλειά μου. Σε άλλα πέτυχα πολύ, σε άλλα πέτυχα λιγότερο. Δεν ξέρω πόσο σημαντική είμαι, ξέρω όμως ότι η πρόθεσή μου ήταν η καλύτερη. Αγαπώ αυτή τη δουλειά. Ούτε τη ζωή μου την άφησα έξω από τη δουλειά μου. Εάν έπρεπε να κάνω επιλογές σε σχέση με τη δουλειά μου και στη ζωή μου, τις έκανα. Έχω χάσει τους δύο γονείς μου παίζοντας στο θέατρο. Αυτό δεν σας λέει τίποτα; Έπρεπε να κάνω παράσταση. Τον πατέρα μου τον έχασα σε δυστύχημα, και το έμαθα όταν έφτασα στο θέατρο. Βγήκα κι έκανα παράσταση, όσο μπορούσα. Αυτό είναι το μεγαλύτερο που έχω κάνει. Από εκεί και πέρα, άλλα πράγματα που μου λείψανε, όπως χρήματα κατά διαστήματα, ναι. Μου λείψανε. Ε, και; Μετά από τόσα χρόνια, υπάρχω. Και αυτό είναι η μεγαλύτερη πληρωμή. Αυτό το παιχνίδι του «μπες-βγες» μέσα σε έναν κόσμο, σε ανανεώνει. Εγώ, δεν έχω βαρεθεί ούτε μια στιγμή στη ζωή μου. Οι θυσίες πιάνουν τόπο στα πραγματικά σημαντικά.
Ε.Φ.: Αυτή η δουλειά, μόνο θυσία έχει. Η μεγαλύτερη είναι ότι «κατακερματίζονται» οι ζωές μας. Με αυτό το επάγγελμα θυσιάζεις την κανονικότητά σου. Ένας καλός ηθοποιός, ένας καλός σκηνοθέτης, οφείλει να δουλεύει 24 ώρες το 24ωρο. Αλλά θυσίες, νομίζω σε όλα τα επαγγέλματα κάνεις, εάν τα αγαπάς.
Κάποιος ανεκπλήρωτος πόθος;
Β.Κ.: Εγώ θα ήθελα να μην βλέπω τέτοια ασχήμια γύρω μου. Ούτε στην πατρίδα μου, ούτε στις ξένες πατρίδες. Σαν παιδί, τα ματάκια μου ήταν πολύ καθαρά. Όχι ότι δεν γίνανε πράγματα. Υπήρχε όμως κι ένα όνειρο, το οποίο χάθηκε. Υπήρχαν οι «χίπις», τα παιδιά των λουλουδιών… Υπήρχε μια αισιοδοξία, την οποία βλέπω ότι την έχουμε χάσει. Εγώ όμως επιμένω, γιατί, φαντάζεστε να μην έχω ελπίδα; Θα μου πεις, που την βλέπεις; Δεν ξέρω! Κάθε βράδυ θυμώνω. Βρίζω και μουτζώνω στην τηλεόραση, όταν βλέπω τα νέα. Αλλά θέλω να πιστέψω ότι θα γίνει κάτι. Ότι ο άνθρωπος είναι πολύ πιο δυνατός από αυτή την κατάσταση. Θέλω να προλάβουμε όλοι να το δούμε.
• Από 19 Μαρτίου, το «Πού είναι η μάνα σου, μωρή;» θα παίζεται στον Πολυχώρο VAULT κάθε Παρασκευή στις 9 μ.μ. και Σάββατο στις 7 μ.μ. Οι παραστάσεις θα ολοκληρωθούν στις 16 Απριλίου.
