Ύμνος στη ζωή: Μια αφήγηση χωρίς λόγια, από εκείνους που πάνω από επτά δεκαετίες ζουν με τον αριθμό του ναζιστικού στρατοπέδου στο χέρι. Ένα σημάδι που κατευθύνει στο τραύμα, ενεργοποιεί τη μνήμη, αλλά και αποδεικνύει ότι η ζωή θα να βαραίνει πάντα πιότερο στη ζυγαριά, όπως έγραψε ο Ναζίμ Χικμέτ.

Έλληνες Εβραίοι που επέζησαν του ολοκαυτώματος

Το απόσταγμα αυτής της ζωής, αποκαλύπτει ο φακός της Άρτεμις Αλκαλάη, που πραγματοποιεί μια μοναδική εικαστική καταγραφή των Ελλήνων Εβραίων, οι οποίοι επέζησαν της φρίκης των στρατοπέδων εξόντωσης. Σήμερα, οι εντελώς ανθρώπινες αυτές μορφές, είναι μία επανασύνδεση όχι μόνο με το παρελθόν, αλλά με κάτι πέρα από το χρόνο και την ιστορία. Είναι ένα μεγάλο οικογενειακό πορτρέτο, μέσα στο οποίο καθρεφτιζόμαστε όλοι. Το «Ινστιτούτο Θερβάντες» και το «Εβραϊκό Μουσείο Ελλάδος», παρουσιάζουν μια συγκλονιστική έκθεση φωτογραφίας, με τίτλο «Έλληνες Εβραίοι επιζώντες από το Ολοκαύτωμα. Μια εικαστική αφήγηση». Δεκάδες πρόσωπα, εγγεγραμμένα πλέον στην ιστορία του 2ο παγκοσμίου πολέμου, ξεδιπλώνουν τη μνήμη τους μπροστά στο φακό, σε μια αφήγηση δίχως λόγια.

Από το 2004, η 27η Ιανουαρίου έχει καθιερωθεί ως «Διεθνής Ημέρα Μνήμης των Θυμάτων του Ολοκαυτώματος». Τιμάται σε πολλές χώρες, μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα. «Πολλά μέλη της οικογένειας μου χάθηκαν στα στρατόπεδα. Η έκθεση μιλάει για την δύναμη του ανθρώπου που έχει την ικανότητα να επιβιώνει. Είναι ένας ύμνος σε αυτούς που μου δώρισαν απλόχερα το απόσταγμα όλης τους της ζωής και τους χρωστώ απέραντη ευγνωμοσύνη», δηλώνει η Άρτεμις Αλκαλάη.

44 πορτρέτα συμπατριωτών μας

Από το 2012, η εικαστικός Άρτεμις Αλκαλάη, ερευνά, ταξιδεύει, και συνομιλεί με τους επιζώντες. «Ταξίδεψα σε πολλά μέρη της Ελλάδας, στη Θεσσαλονίκη, Ρόδο, Κέρκυρα, Γιάννενα, Τρίκαλα. Έχω κλείσει 3 χρόνια περιπλάνησης. Έχω βρει 44 Έλληνες επιζώντες από τα δυο μεγάλα στρατόπεδα. Από το Άουσβιτς 33 άτομα και 11 από το Μπέργκεν-Μπέλσεν, το οποίο ήτανε στρατόπεδο καταναγκαστικής εργασίας. Οι εβραίοι που έχουν απομείνει στην Ελλάδα είναι γύρω στις 4,5 χιλιάδες. Δεν είναι ιδιαιτέρα δύσκολη η επαφή αυτή. Είμαι σε συνεχή επικοινωνία με πολλές οικογένειες και εβραϊκές κοινότητες ανά την Ελλάδα και τον κόσμο. Αλλά και με οίκους ευγηρίας όπως το Ρέστειο στην Αθήνα και το Σαούλ Μοντιάνο στη Θεσσαλονίκη. Κάθε οικογένεια έχει κάποιον συγγενή, φίλο, γνωστό που επέζησε και η βοήθεια τους έχει υπάρξει πολύτιμη», εξηγεί.

Εικαστική αφήγηση

Η ανάγκη της να συναντήσει Έλληνες Εβραίους, επιζώντες του Ολοκαυτώματος, προεκτείνει τη ματιά της πάνω σε αυτό που εξερευνά τα τελευταία χρόνια, ως εικαστική δημιουργός: το «σπίτι», τον οίκο, την εστία, τη μνήμη, την απώλεια, το τραύμα και την επούλωση. «Σε όσους επιβίωσαν από το Άουσβιτς, υπάρχει και ένα σπίτι μέσα στο φωτογραφικό πλάνο. Πρόκειται για τον σύνδεσμο μεταξύ τέχνης και ιστορίας. Συμβολίζει τον χώρο, ανάμεσα σε εμένα και στον άνθρωπο που φωτογραφίζω. Λειτουργεί σαν αρχέτυπο του σπιτιού που χάθηκε. Υπάρχουν άνθρωποι που χάσανε έως 100 μέλη οικογένειας. Ουσιαστικά είναι η οικογενειακή ευτυχία και η καινούργια ζωή που έχτισαν μετά τον πόλεμο», λέει.

Διαβατήριο ζωής

Στο «Ινστιτούτο Θερβάντες» για πρώτη φορά εκτίθενται και πορτρέτα Σεφαραδιτών με ισπανική υπηκοότητα. Έγγραφα, από τη Θεσσαλονίκη και την Αθήνα, που διασώθηκαν χάρη στις προσπάθειες του πρόξενου της Ισπανίας, Sebastián Romero de Radigales. Ο πρόξενος διακινδύνευσε τη σταδιοδρομία του για να τους σώσει από τον θάνατο στα ναζιστικά στρατόπεδα. Τους έβγαλε νέα διαβατήρια και άσκησε πιέσεις για την ασφαλή μεταφορά τους, από το Μπέργκεν-Μπέλσεν στην Ισπανία. H έκθεση συνοδεύεται από φωτογραφίες εγγράφων: πιστοποιητικά υπηκοότητας, αλληλογραφία, διαβατήρια των επιζώντων με ισπανική υπηκοότητα, καθώς και βιβλία που έχουν γράψει οι επιζώντες σε διάφορες γλώσσες.

Έργο σε εξέλιξη

«Ήθελα να δείξω στον κόσμο ποιοι είναι αυτοί οι άνθρωποι. Καταγράφω τις ιστορίες τους, τραβάω βίντεο, μαζεύω στοιχεία, κρατάω αλληλογραφία, έγγραφα, ότι μπορώ μαζεύω! Το υλικό είναι τεράστιο και είμαι μόνη μου με μια μικρή κάμερα στο χέρι. Όσο υπάρχουν αυτοί οι άνθρωποι και για όσο υπάρχω εγώ, το πρότζεκτ θα συνεχίζεται. Δεν έχουνε μείνει και πάρα πολλοί», δηλώνει η φωτογράφος. Να αναφέρουμε ότι, στις 9 Μαρτίου θα πραγματοποιηθεί συζήτηση ανάμεσα στην Άρτεμη Αλκαλάη και την ιστορικό τέχνης Ευγενία Αλεξάκη. Με θέμα «Η τέχνη ως κοινωνικό, ερευνητικό και παιδαγωγικό πρότζεκτ».

Θεσσαλονίκη, «η Μητέρα του Ισραήλ»

«Οι περισσότερες από τις εβραϊκές κοινότητες έχουν καταστραφεί ολοσχερώς, κυρίως της Μακεδονίας και της Θράκης. Οπότε ουσιαστικά η ζωή συγκεντρώθηκε στις μεγάλες πόλεις δηλαδή Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Βόλο, Τρίκαλα, Γιάννενα Λάρισα», μας λέει. Για να συμπληρώσει ότι, η Θεσσαλονίκη είχε περίπου 100 συναγωγές και τώρα έχει 2,5. Το 1912, εάν η Θεσσαλονίκη είχε πάνω, κάτω 157.000 κατοίκους, οι 75.000 ήταν Εβραίοι, οι 40.000 μουσουλμάνοι, οι 30.000 χριστιανοί ορθόδοξοι και οι 5.000 λεβαντίνοι, οι διαφόρων εθνοτήτων. Δηλαδή, το 1912, το 50% -τουλάχιστον- του πληθυσμού της πόλης ήταν Εβραίοι. Συνολικά εξοντώθηκε το 96% του εβραϊκού πληθυσμού της χώρας. Ένα από τα μεγαλύτερα ποσοστά στην Ευρώπης ίσως και το μεγαλύτερο.

Η ΜΝΗΜΗ είναι απαραίτητη

«Η πρόσφατη άνοδος των ακροδεξιών και νεοναζιστικών κομμάτων στην Ευρώπη της οικονομικής κρίσης αποδεικνύει ότι η ΜΝΗΜΗ είναι απαραίτητη», λέει η Άρτεμις Αλκαλάη, όταν τη ρωτάμε για την άνοδο του νεοναζισμού στην Ευρώπη, και του ναζιστικού μορφώματος, που αρνείται το Ολοκαύτωμα, στην Ελλάδα. «Ειδικά σήμερα η εμπειρία του παρελθόντος θα έπρεπε να μας οδηγεί σε αποδοχή της διαφορετικότητας, σε συνεργασία με τον Άλλον. Γνωρίζω ότι υπάρχουν πολλοί που αμφισβητούν το Ολοκαύτωμα, και το θεωρώ θλιβερό. Ακόμη πιο θλιβερό είναι το γεγονός ότι οι αρνητές του βρίσκουν όλο και περισσότερους οπαδούς».

Βιογραφικό

H Άρτεμις Αλκαλάη γεννήθηκε στην Αθήνα το 1957. Σπούδασε ζωγραφική στην Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών με τον Γιάννη Μόραλη και τον Δημήτρη Μυταρά, και σκηνογραφία με τον Βασίλη Βασιλειάδη. Συνέχισε τις σπουδές τις στο New York University, ενώ έχει διδαχθεί υφαντουργία και φωτογραφία. Έργα της εκτίθενται στην Ελλάδα αλλά και στο εξωτερικό. Τα περισσότερα έργα της είναι μικτή τεχνικής, συνδυάζοντας την ζωγραφική, στη γλυπτική, την υφαντική, την φωτογραφία και την ψηφιακή τέχνη.

Η έκθεση

«Η έκθεση παρουσιάστηκε το 2014 στο Τελ Αβίβ, στο Ισραήλ, στο μουσείο της διασποράς. Και τον Ιούλιο του 2015 στην αίθουσα τέχνης Αγκάθι, στα πλαίσια της Διεθνούς Έκθεσης Φωτογραφίας Athens Photo Festival. Και τις 2 φορές εκτέθηκε το μισό πρότζεκτ, τα 20 άτομα».

Εκείνοι που έζησαν μετά τον θάνατο τουςΠληροφορίες
Αίθουσα Εκθέσεων του Ινστιτούτου Θερβάντες της Αθήνας
Διάρκεια: έως 19.03.2016.
Διεύθυνση: Μητροπόλεως 23.
Είσοδος: ελεύθερη.
Ωράριο: Δευτέρα-Παρασκευή: 10.00-21.00. Σάββατο: 10.00-14.00. Κλειστά: Κυριακές και 14.03.2016.