Λέσβος, Τήνος, Βόλος, Σπάρτη, Σουφλί, Δημητσάνα, Στυμφαλία. Πόλεις και περιοχές στις οποίες αποδεικνύεται ότι ένα μουσείο μπορεί να είναι πολύ ζωντανή υπόθεση. Αρκεί να υπάρχει φαντασία, μεράκι, δημιουργικότητα. Και φυσικά υλική υποστήριξη.
Το δίκτυο 7 “ζωντανών” μουσείων, που ίδρυσε στις συγκεκριμένες περιοχές το Πολιτιστικό Ίδρυμα του Ομίλου Πειραιώς (ΠΙΟΠ) αναδεικνύει την παραγωγική ιστορία της Ελλάδας. Τα 7 υπέροχα μουσεία κρύβουν μέσα τους μια σοφία που δεν είναι άλλη από την Σοφία Στάικου, την πρόεδρο του Πολιτιστικού Ιδρύματος που αγωνίζεται με πάθος να κρατήσει ζωντανό το όνειρό της για τη δημιουργία ακόμη δύο μουσείων. Το Μουσείο Αργυροτεχνίας στα Ιωάννινα και το Μουσείο Μαστίχας στη Χίο. Με πάνω από 100.000 επισκέπτες κάθε χρόνο, τα 7 θεματικά μουσεία καταθέτουν μια μοντέρνα μουσειολογική άποψη, αναδεικνύουν το ευρύτερο ιστορικό και κοινωνικό πλαίσιο με τρόπο πρωτοποριακό, αλλά ταυτόχρονα απτό και γλαφυρό, κάνοντας έτσι την επίσκεψη μια χαρούμενη βόλτα για όλη την οικογένεια.
Τα θεματικά-τεχνολογικά μουσεία φιλοδοξούν να ενημερώσουν τον επισκέπτη για όλες τις διαστάσεις ενός θέματος: ιστορικές, τεχνολογικές, οικονομικές, κοινωνικές, καλλιτεχνικές. Η έμφαση, όμως, δίνεται κυρίως στην καταγραφή και την ανάδειξη της τεχνολογίας που έχει οριστικά χαθεί και, βεβαίως, αντικατασταθεί από σύγχρονες μεθόδους παραγωγής.
Η δημιουργία των μουσείων είναι άρρηκτα δεμένη με την αγωνία για τη διάσωση της παραδοσιακής τεχνολογίας και της βιομηχανικής κληρονομιάς, εξ ου και δημιουργούνται εκεί όπου η παραγωγή του συγκεκριμένου προϊόντος εξασφάλισε κατά το παρελθόν οικονομική ευρωστία. Τα μουσεία, ανάλογα με το αντικείμενό τους, στεγάζονται ή σε ουδέτερα κελύφη, ή σε εργοστάσια της ίδιας της παραγωγής, που στη συγκεκριμένη περίπτωση μετατρέπονται σε «μουσεία του εαυτού τους». Άλλοτε συνοδεύουν και διαφημίζουν τη σύγχρονη παραγωγή, άλλοτε λειτουργούν στη μνήμη μιας για πάντα χαμένης τεχνολογίας, ενώ άλλοτε προσπαθούν να συμβάλουν στην επιβίωση, ή την αναβίωσή της.
Να σημειωθεί ότι η πρόταση για ένα νέο μοντέλο αποκατάστασης και λειτουργίας των παραδοσιακών και προβιομηχανικών εργαστηρίων εφαρμόζεται σε άλλες χώρες της Ευρώπης ήδη από τη δεκαετία του 1970 μέσω της δημιουργίας τεχνολογικών οικομουσείων.
Ας επιχειρήσουμε όμως, για λογαριασμό των αναγνωστών μας, μια σύντομη περιήγηση στα εφτά ιδιαίτερα αυτά μουσεία.
Υπαίθριο Μουσείο Υδροκίνησης, Δημητσάνα
Έχει σχεδιαστεί με τέτοιο τρόπο ώστε να προβάλλει τη σημασία της υδροκίνησης στην παραδοσιακή κοινωνία. Σε έναν κατάφυτο χώρο έκτασης ενός στρέμματος και με άφθονο τρεχούμενο νερό παρουσιάζονται αναστηλωμένες εγκαταστάσεις με υδροκίνητους μηχανισμούς (νεροτριβή, αλευρόμυλος), παραδοσιακά εργαστήρια (βυρσοδεψείο, μπαρουτόμυλος) και άλλοι χώροι εξοπλισμένοι με τις βασικές προβιομηχανικές τεχνικές. Κεφαλάρι Αϊ-Γιάννη, Δημητσάνα, τηλέφωνα 27950 και 31630. Ώρες & ημέρες λειτουργίας: Δευτέρα.-Κυριακή 10.00-17.00 (εκτός Τρίτης). Εισιτήριο.: €3, και €1,5 το μειωμένο.
Μουσείο Μετάξης, Σουφλί
Στεγάζεται στο αρχοντικό Κουρτίδη, που χτίστηκε το 1883 από ντόπιους τεχνίτες και είναι ένα αντιπροσωπευτικό δείγμα της τοπικής αστικής αρχιτεκτονικής. Στους χώρους του παρουσιάζονται διαδοχικά όλες οι φάσεις και τα στάδια της προβιομηχανικής σηροτροφίας και μεταξουργίας: από την εκκόλαψη του μεταξόσπορου και την εκτροφή του μεταξοσκώληκα με φύλλα μουριάς έως την ύφανση της μεταξωτής φούσκας (του κουκουλιού), το «ξετύλιγμα» του νήματος και την επεξεργασία του μεταξιού. Ταυτόχρονα, προβάλλονται οι κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες που ανέδειξαν την περιοχή σε ένα από τα σημαντικότερα μεταξοπαραγωγικά κέντρα της Ελλάδας. Σουφλί, Ελευθερίου Βενιζέλου 73, τηλέφωνα 25540 και 23700. Ώρες & ημέρες λειτουργίας: Δευτέρα.-Κυριακή, 10.00-17.00. Εισιτήριο: €3, και €1,5 το μειωμένο.
Μουσείο Βιομηχανικής Ελαιουργίας, Λέσβος
Λειτουργεί στην ουσία ως ένα «μουσείο του εαυτού του». Στους χώρους του παρουσιάζονται αποκατεστημένα στην ιστορική τους μορφή τα αρχιτεκτονικά και μηχανολογικά του στοιχεία, ολόκληρος ο μηχανολογικός εξοπλισμός, ενώ δίνεται έμφαση σε τρεις τομείς: στην εξέλιξη που επέφερε η εισαγωγή της μηχανικής κίνησης στην ελαιοπαραγωγή, στα στάδια της διαδικασίας παραγωγής ελαιόλαδου (σύνθλιψη του καρπού, συμπίεση του ελαιοπολτού, διαχωρισμός του λαδιού από το νερό) και στην προβολή του ανθρώπινου στοιχείου. Αγία Παρασκευή, Λέσβος, τηλέφωνα 22530 και 32300. Ώρες & ημέρες λειτουργίας: Δευτέρα.-Κυριακή 10.00-17.00 (εκτός Τρίτης). Εισιτήριο.: €3, και €1,5 το μειωμένο.
Μουσείο Μαρμαροτεχνίας, Τήνος
Λίθος που «μαρμαίρει» (λαμπυρίζει) στο φως του ήλιου, το μάρμαρο κατέχει ξεχωριστή θέση στην ελληνική τέχνη και αρχιτεκτονική. Στο Μουσείο Μαρμαροτεχνίας στον Πύργο της Τήνου παρουσιάζεται η τεχνολογία του μαρμάρου, περιγράφεται αναλυτικά το πλέγμα εργαλειακού εξοπλισμού και τεχνικών, ενώ με την έμφαση που δίνεται στην προβιομηχανική και πρωτοβιομηχανική Τήνο αναδεικνύεται το κοινωνικό και οικονομικό πλαίσιο μέσα στο οποίο αναπτύχθηκαν τα τοπικά εργαστήρια. Η μόνιμη έκθεση περιλαμβάνει κοσμικά και εκκλησιαστικά επιτύμβια, πρωτότυπα έργα καθημερινής χρήσης σε μάρμαρο (υπέρθυρα, κρήνες, οικόσημα, φουρούσια, προσκυνητάρια, γουδιά κ.ά.), πήλινα προπλάσματα και γύψινα αντίγραφα, εργαλεία λατόμευσης και μαρμαροτεχνίας, μηχανολογικό εξοπλισμό, σημαντικό αρχειακό υλικό, καθώς και την πλουσιότερη συλλογή σχεδίων παλαιών μαρμαρογλυπτών που υπάρχει στην Ελλάδα. Πύργος, Πάνορμος Τήνου, τηλέφωνα 22830 και 31290. Ώρες & ημέρες λειτουργίας: Δευτέρα-Κυριακή, 10.00-17.00 (εκτός Τρίτης). Εισιτήρια: €3, και €1,5 το μειωμένο.
Μουσείο Πλινθοκεραμοποιίας Ν. & Σ. Τσαλαπάτα, Βόλος
To εργοστάσιο πλινθοκεραμοποιίας των Νικολέτου και Σπυρίδωνα Τσαλαπάτα ιδρύθηκε το 1926 στον Βόλο. Στην ακμή του απασχολούσε περίπου 250 άτομα και η ετήσια παραγωγή τούβλων διαφόρων τύπων (οκτάοπα, εξάοπα, εννιάοπα, συμπαγή, γαλλικού τύπου, ελληνικού τύπου, κορυφοκέραμα) έφτανε τα 8-9 εκατομμύρια τεμάχια τον χρόνο. Το 1978 το πλινθοκεραμοποιείο έκλεισε οριστικά λόγω του ανταγωνισμού και των σωρευμένων οικονομικών υποχρεώσεων. Στο διάστημα αυτό η περίφημη κάμινος Ηοffmann έσβησε μόνο την περίοδο της Κατοχής και δύο φορές κατά τους καταστροφικούς σεισμούς του 1954-56 που συντάραξαν τον Νομό Μαγνησίας. Εδώ και δέκα περίπου χρόνια το εργοστάσιο λειτουργεί ως ένα πρότυπο μουσείο πλινθοκεραμοποιίας. Μέσα από τα τριβεία, τις πρέσες, τους κοφτήρες, τις δεξαμενές αργίλου, τα βαγονέτα και την κάμινο, οι επισκέπτες μπορούν να δουν από κοντά όλα τα στάδια της παραγωγικής διαδικασίας και να γνωρίσουν το παραδοσιακό επάγγελμα του πλινθοκεραμοποιού. Η μόνιμη έκθεση του μουσείου συμπληρώνεται από μακέτες, εποπτικό υλικό, ειδικά εκπαιδευτικά προγράμματα και εκδηλώσεις. Νότια Πύλη, Βόλος, τηλέφωνα 24210 και 29844. Ώρες & ημέρες λειτουργίας: Δευτέρα-Κυριακή 10.00-17.00. Εισιτήρια: €3, και €1,5 το μειωμένο.
Μουσείο Περιβάλλοντος, Στυμφαλία
Το οροπέδιο της Στυμφαλίας, εκεί όπου σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία ο Ηρακλής αντιμετώπισε τις Στυμφαλίδες Όρνιθες, βρίσκεται στη νότια πλευρά του νομού Κορινθίας και περιβάλλεται από τους ορεινούς όγκους της Ζήρειας, του Ολίγυρτου, του Μαυροβούνιου και του Γραβιά. Είναι ο νοτιότερος ορεινός υγροβιότοπος των Βαλκανίων, ενώ χάρη στην υδάτινη λεκάνη και στα πλούσια δάση της η περιοχή έχει πολύ σημαντική οικολογική αξία. Το μουσείο δημιουργήθηκε για να καταδείξει τη σχέση αλληλεξάρτησης μεταξύ ανθρώπου και φύσης και να συνδράμει στην οικολογική ευαισθητοποίηση του κοινού. Η μόνιμη έκθεση είναι χωρισμένη σε δύο ενότητες. Η πρώτη επικεντρώνεται στο περιβάλλον της περιοχής, παρουσιάζοντας τα ιδιαίτερα γεωλογικά χαρακτηριστικά της (τη γη και το νερό) και τους τρόπους που αυτά αξιοποιήθηκαν από τον άνθρωπο στο πέρασμα του χρόνου, καθώς και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των βιοτόπων της λίμνης και του βουνού. Η δεύτερη ενότητα παρουσιάζει τα παραδοσιακά επαγγέλματα που αναπτύχθηκαν στην περιοχή και έχουν άμεση σχέση με το περιβάλλον (κυνήγι, αλιεία, κτηνοτροφία, μελισσοκομία, αμπελουργία και μεταφορές με υποζύγια). Στυμφαλία, τηλέφωνα 27470 και 22296. Ώρες & ημέρες λειτουργίας: Δευτέρα-Κυριακή: 10.00 π.μ.-17.00. Εισιτήριο: €3, και €1,5 το μειωμένο.
Μουσείο ελιάς και ελληνικού λαδιού
Μία από τις πιο παραδοσιακές ελαιοπαραγωγικές περιοχές είναι η Πελοπόννησος, και ιδιαίτερα η Λακωνία. Στο Μουσείο Ελιάς και Ελληνικού Λαδιού που στεγάζεται στον χώρο της παλιάς Ηλεκτρικής Εταιρείας στη Σπάρτη παρουσιάζεται η μακραίωνη ιστορία των δυο αγαθών (της ελιάς και του λαδιού) και η εξέλιξη της τεχνολογίας των ελαιοτριβείων στην Ελλάδα, ενώ ταυτόχρονα αναδεικνύεται η σημασία τους για την οικονομία, τη διατροφή, την υγιεινή, τις λατρευτικές συνήθειες και τα λαϊκά έθιμα. Στην υπαίθρια έκθεση του μουσείου γίνεται αναφορά στην ελαιοκαλλιέργεια και ελαιοσυλλογή και παρουσιάζονται τρία ελαιοτριβεία από τα προϊστορικά, τα αρχαία και τα βυζαντινά χρόνια, τα οποία τίθενται σε λειτουργία στο πλαίσιο εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων και προγραμμάτων. Όθωνος-Αμαλίας 129, Σπάρτη, 27310 89315. Ώρες & ημέρες λειτουργίας: Δευτ.-Κυρ. 10.00-17.00, εισ.: €3, €1,5 (μειωμ.).
