Βαθιές μέχρι την καρδιά της Γης οι ρίζες της νομαδικής κτηνοτροφίας. Και τα ψηλότερα κλωνάρια της αγγίζουν κάθε ουρανό που συναντάνε οι νομάδες στην προσπάθεια να γευτούν την ελευθερία, να βρουν λίγη τροφή, λίγο νερό, να ευτυχήσουν στην ταπεινή και δύσκολη ζωή τους. Μια πρακτική πανάρχαιά που επιβιώνει δύσκολα τόσο στην Ελλάδα, όσο και στις άλλες χώρες της Μεσογείου, σ’ ένα μοτίβο μοναξιάς και εγκατάλειψης που σπάει από την παρέα ενός ζώου, από ένα χαμόγελο, ένα παράξενο τραγούδι.
Η νομαδική κτηνοτροφία δεν είναι απλώς ένα επάγγελμα. Είναι ένας ολόκληρος τρόπος ζωής που διαμορφώνει κουλτούρα, αφήνει ίχνη πολιτισμού και χτίζει μια μακραίωνη παράδοση, που είναι αρκετή για ν’ αποδείξει «το διάβα της» στο χρόνο…
Φωτογραφικό ταξίδι
Η έκθεση «Στο διάβα» είναι ένα φωτογραφικό ταξίδι το οποίο καταγράφει και αποτυπώνει την ζωή και τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι μετακινούμενοι και νομάδες κτηνοτρόφοι στη Μεσόγειο.
Η καλλιτεχνική ματιά έξι φωτογράφων, του Στάμου Αμπάτη από την Ελλάδα, του Baris Korca από την Τουρκία, του Yunes Tazi από το Μαρόκο, του Wassim Ghozlani από την Τυνησία, του Assad Saleh από το Λίβανο και της Gemma Arrugaeta από την Ισπανία, αναδεικνύει τη μετακινούμενη κτηνοτροφία, με σεβασμό για το θέμα και ευαισθησία απέναντι στην ανθρώπινη προσπάθεια επιβίωσης.
Η έκθεση έκανε την έκτη στάση της στην χώρα μας, μετά από την Ελβετία, τη Γαλλία, την Τυνησία, το Λίβανο και την Ισπανία. Πριν από λίγες ημέρες το νομαδικό αυτό ταξίδι φιλοξενήθηκε σε ειδικά διαμορφωμένο χώρο στο «Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης». Την διοργάνωση ανέλαβε το Μεσογειακό Ινστιτούτο για τη Φύση και τον Άνθρωπο (Med-INA) σε συνεργασία με το Φορέα Διαχείρισης Εθνικών Δρυμών Βίκου-Αώου και Πίνδου και την Πίνδος Περιβαλλοντική.
Την επιμέλεια της έκθεσης έχουν ο Στάμος Αμπάτης, φωτογράφος και η Αφροδίτη Σορώτου, επιστημονική υπεύθυνη του έργου για τη νομαδική και μεταβατική κτηνοτροφία. Η συζήτηση μαζί τους επιχειρεί να φωτίσει τα κίνητρα αυτής της έκθεσης και να εξηγήσει γιατί οι εικόνες της νομαδικής πραγματικότητας που μοιάζουν τόσο μακρινές για μας συμβαδίζουν με την αγωνία των ημερών που διανύουμε.
ΑΜΠΑΤΗΣ ΣΤΑΜΟΣ, ΦΩΤΟΓΡΑΦΟΣ
«Θα με κάνουν πάντα να θέλω να επιστρέφω»
Γιατί αλήθεια 6 εξαιρετικοί φωτογράφοι από έξι διαφορετικές χώρες επέλεξαν να αναδείξουν μέσα από τον φακό τους, την νομαδική κτηνοτροφία; Πώς και το πότε γεννήθηκε η ιδέα αυτής της έκθεσης;
Το 2014 δημιουργήθηκε ένα δίκτυο από έξι περιβαλλοντικούς οργανισμούς Μεσογειακών χωρών, το Δίκτυο για τη Φύση και τον Πολιτισμό, με σκοπό να αναδείξει τις αξίες και τη συνεισφορά της μεταβατικής και νομαδικής κτηνοτροφίας και τη δημιουργία δράσεων για να υποστηρίξει την πανάρχαια αυτή πρακτική. Στην πραγματικότητα, λοιπόν, ζητήθηκε από εμάς του φωτογράφους να καταγράψουμε την καθημερινότητα αυτών των ανθρώπων, ο καθένας στη χώρα του, παράλληλα με την επιστημονική μελέτη που έγινε από τους οργανισμούς αυτούς.
Η έκθεση αυτή, λοιπόν, που ταξιδεύει σε όλες τις χώρες που συμμετέχουν στο δίκτυο και όχι μόνο, αποτελεί το πρώτο βήμα μιας σειράς δράσεων και σκοπό έχει να ευαισθητοποιήσει το κοινό γύρω από τις αξίες, τις δυσκολίες και τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι νομάδες και μετακινούμενοι κτηνοτρόφοι της Μεσογείου και να αναδείξει την συνεισφορά της πρακτικής αυτής στο παρελθόν, το παρόν και το μέλλον μας.
Επηρεάζει πραγματικά η νομαδική κτηνοτροφία, κατ’ εξοχήν πατροπαράδοτη κι απλή, την κουλτούρα και τον πολιτισμό μιας χώρας; Και πιο συγκεκριμένα της Ελλάδας;
Η νομαδική κτηνοτροφία όχι μόνο επηρεάζει αλλά διαμορφώνει την κουλτούρα στις περιοχές που τη συναντάμε. Δεν είναι απλώς ένα επάγγελμα. Είναι ένας ολόκληρος τρόπος ζωής και έτσι καταγράφεται στα τραγούδια, στο χορό, στη λογοτεχνία, στη τοπική κουζίνα των περιοχών αυτών. Και όλα αυτά είναι συνδεδεμένα με το φυσικό περιβάλλον!
Πότε περίπου έγιναν οι συγκεκριμένες λήψεις;
Η καταγραφή έγινε τον Μάιο και τον Ιούνιο του 2014 στην Αβδέλλα και το Περιβόλι, ορεινά χωριά του Νομού Γρεβενών, στα βουνά της Βόρειας Πίνδου.
Τι αποκομίσατε εσείς προσωπικά από την επαφή σας με τους νομάδες κτηνοτρόφους;
Για μια τέτοια φωτογραφική καταγραφή δεν μου είναι αρκετό να βρεθώ απλώς στην περιοχή και να βγάλω όμορφες φωτογραφίες. Έπρεπε να υπάρξει μια προεργασία η οποία θα με έφερνε πιο κοντά στην πραγματικότητά αυτών των ανθρώπων , στο παρελθόν, το παρόν και τις ανησυχίες τους για το μέλλον. Άκουσα τα τραγούδια τους, τις ιστορίες τους, ήπιαμε και συζητήσαμε στα καφενεία, τους είδα να στήνουν το χορό τους έξω από την εκκλησία του χωριού για το πανηγύρι της Αγίας Τριάδας. Αυτό αποτέλεσε για μένα και την απαραίτητη έμπνευση για την καταγραφή. Και μέσα από αυτή τη διαδικασία έμαθα κι εγώ για τα οφέλη της μετακινούμενης κτηνοτροφίας. Για πράγματα που αγνοούσα ή που νόμιζα, μέχρι τότε, ότι ήξερα.
Σε κάθε περίπτωση, ήρθα σε επαφή με έναν τόπο και τους ανθρώπους του που θα με κάνουν πάντα να θέλω να επιστρέφω.
«Μια φωτογραφία είναι χίλιες λέξεις», συνηθίζουμε να λέμε. Υπάρχει κάποιο «μήνυμα» στις φωτογραφίες σας, που μπορεί να μεταφραστεί σε λέξεις; Όχι χίλιες, εννοείται.
Παράλληλα με την φωτογραφική καταγραφή των μετακινούμενων κτηνοτρόφων, έγινε και μια επιστημονική μελέτη για την πρακτική αυτή στην περιοχή της Βόρειας Πίνδου. Όπως η επιστημονική μελέτη έτσι και η φωτογραφική αυτή καταγραφή, έγινε με όρους έρευνας και όχι προωθητικής/διαφημιστικής ενέργειας. Και ως τέτοια, δεν μπορείς να γνωρίζεις από πριν το αποτέλεσμα. Αυτό, λοιπόν, που προέκυψε μετά το πέρας της καταγραφής και που προσπάθησα κι εγώ να αναδείξω με την επιλογή των φωτογραφιών προς παρουσίαση, είναι η αλληλεξάρτηση των ανθρώπων που εξασκούν αυτή τη πρακτική αλλά και της ίδιας της πρακτικής με το φυσικό περιβάλλον. Πως οι άνθρωποι αυτοί με απλότητα, ειλικρίνεια, σεβασμό, γνώσεις και σε απόλυτη αρμονία με το φυσικό τους περιβάλλον διαμόρφωσαν μια παραγωγική δραστηριότητα που έχει παράδοση εκατοντάδων ετών και που μόνο αυτό αρκεί για να αποδειχτεί η βιωσιμότητα της.
ΣΟΡΩΤΟΥ ΑΦΡΟΔΙΤΗ- ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΥΠΕΥΘΥΝΗ
«Γνώσεις που εμείς δεν θα αποκτήσουμε ποτέ»
Πότε ξεκίνησε και πόσο ακόμα θα διαρκέσει το φωτογραφικό ταξίδι της νομαδικής κτηνοτροφίας;
Η έκθεση «στο διάβα» ή «οn the move» ξεκίνησε το ταξίδι της από το Μουσείο Μπαρντό στην Τυνησία τον Ιούλιο του 2014 και μέχρι να φτάσει στη Ελλάδα πέρασε από το Παρίσι, τη Γενεύη, τη Βύβλο, τη Μαδρίτη και το Πριγκιπάτο των Αστουριών. Στην Ελλάδα φιλοξενήθηκε αρχικά στην Πινακοθήκη Ε. Αβέρωφ στο Μέτσοβο και τις μέρες αυτές βρίσκεται στο Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης στην Αθήνα. Στόχος είναι να ταξιδέψει στην Τουρκία και σε άλλα μέρη της Μεσογείου. Για περισσότερες πληροφορίες μπορείτε να επισκεφθείτε την ιστοσελίδα της έκθεσης: onthemove–exhibition.com
Η έκθεση έχει ταξιδέψει σε χώρες όπως η Ελβετία και η Γαλλία. Το ενδιαφέρον ήταν αντίστοιχο με αυτό που συναντήσατε στις χώρες της Μεσογείου; Η νομαδική κτηνοτροφία είναι μεσογειακό, ή γενικότερο φαινόμενο;
Γενικά το ενδιαφέρον υπήρξε μεγάλο και ειδικά στις περιπτώσεις που εκτέθηκε σε περιοχές όπου δραστηριοποιούνται οι μετακινούμενοι κτηνοτρόφοι όπως στο Πριγκιπάτο των Αστουριών και στο Μέτσοβο. Η μεταβατική και νομαδική κτηνοτροφία είναι μια πανάρχαια οικονομική και πολιτισμική πρακτική, με άμεσες επιπτώσεις στο περιβάλλον (θετικές και αρνητικές) που εμφανίζεται σε πολλά μέρη του κόσμου. Εμείς επιλέξαμε να εστιάσουμε στη Μεσόγειο.
Έξι χώρες, έξι φωτογράφοι, έξι ματιές στη νομαδική κτηνοτροφία. Εκτός από το αισθητικό μέρος, προσπαθεί η έκθεσή σας να περάσει κάποιο μήνυμα σε μας τους αδαείς κατοίκους των αστικών κέντρων;
Δεν ξέρω για το «αδαείς» ή όχι… πάντως και σε εμάς, ελπίζω τους όχι και τόσο αδαείς, η διαδικασία μελέτης αλλά και η φωτογράφιση μας έφερε σε επαφή με ένα ζωντανό πολιτισμό που αν δεν διασώσουμε θα χάσουμε ανεπιστρεπτί. Μαζί με αυτόν θα χάσουμε τόσο τα τοπία που δημιουργεί η μεταβατική κτηνοτροφία όσο και την ευκαιρία να βοηθήσουμε μια δραστηριότητα, τα προϊόντα της οποίας διαφοροποιούνται από τα προϊόντα μαζικής παραγωγής και χαρακτηρίζονται από υψηλή ποιότητα ως προς τα γευστικά τους χαρακτηριστικά και ως προς τη συμβολή τους στην προστασία της υγείας όλων μας.
Πιστεύετε αλήθεια ότι η νομαδική κτηνοτροφία, εκτός από παρελθόν, έχει και μέλλον;
Φυσικά, και πρέπει να δουλέψουμε πολύ σκληρά μαζί με τους μετακινούμενους κτηνοτρόφους για να πετύχουμε ένα βιώσιμο μέλλον για εκείνους αλλά κι εμάς.
Ξέρετε το στερεότυπο, ότι ο νομαδικός τρόπος ζωής είναι οπισθοδρόμηση. Τι μπορεί να προσφέρει σήμερα, στην εποχή της τεχνολογίας, στην οικονομία, στον πολιτισμό, στη διατροφή μας;
Υπάρχουν πολλοί λόγοι που η ζωή του μετακινούμενου κτηνοτρόφου κατέληξε να είναι συνώνυμη με την οπισθοδρόμηση. Ποιος μετά τον πόλεμο ήθελε να μείνει στην ύπαιθρό που τόσα υπέφερε ή ποιος δεν «ζήλεψε» την άνετη ζωή για τα παιδιά του; Αλλά η επιμονή και η παραμονή σε αυτή την επίπονη δραστηριότητα δεν σημαίνει οπισθοδρόμηση. Οι άνθρωποι που γνωρίσαμε έχουν γνώσεις που πολλοί από εμάς δεν μπορούν να αποκτήσουν ποτέ. Η μεταβατική κτηνοτροφία μπορεί να προσφέρει ακόμη πολλά, ειδικά τώρα στην εποχή της οικονομικής και κοινωνικής κρίσης που διανύουμε. Η άποψη αυτή δεν προκύπτει από μια ρομαντική θεώρηση των πραγμάτων αλλά από την επιτακτική ανάγκη να συμβάλλουμε στην ανάπτυξη ορεινών και μειονεκτικών αγροτικών περιοχών, στη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας και στην αναγέννηση δραστηριοτήτων όπως η παραδοσιακή τυροκομία και υφαντική, αλλά με μια νέα και φρέσκια άποψη. Τέλος, αν υπάρξει το κατάλληλο αναπτυξιακό πλαίσιο η μεταβατική κτηνοτροφία έχει να προσφέρει πολλά και στη διαχείριση του περιβάλλοντος, καθώς αξιοποιεί τους ορεινούς βοσκότοπους και τις οριακές εκτάσεις, ελαχιστοποιεί την εκδήλωση πυρκαγιών ενώ παράλληλα μέσα από τη μεταβατική κτηνοτροφία προστατεύεται η γενετική ποικιλότητα και ενισχύεται η διατήρηση αυτόχθονων φυλών, οι οποίες δίνουν και τα πλούσια σε γεύση προϊόντα.
Δείτε το βίντεο!
Μυρσίνη Γρηγόρη, Βικτωρία Αποστολοπούλου
