Αλυσιδωτές εξελίξεις που εκτείνονται σε ολόκληρο το δίκτυο παραγωγής και διάθεσης αγροτικών προϊόντων και τροφίμων προοιωνίζονται τα δυο μεγάλα επιχειρηματικά ντηλ στον χώρο του οργανωμένου λιανεμπορίου, που έκλεισαν με διαφορά λίγων μόλις ημερών μεταξύ τους.
Προτού καλά καλά στεγνώσει το μελάνι από τη συμφωνία μεταξύ Μαρινόπουλου-Σκλαβενίτη –την οποία, σημειωτέον, πολλοί στην αγορά θεωρούν ως προοίμιο μιας ευρύτερης «στρατηγικής συνεργασίας» των δυο ομίλων– έπεσαν και οι υπογραφές για τη μεταβίβαση του εγχώριου δικτύου της Βερόπουλος στη ΜΕΤRΟ, συμφερόντων Παντελιάδη.
Οι δυο συμφωνίες είναι φανερό ότι αλλάζουν τις ισορροπίες δυνάμεων μεταξύ των βασικών παικτών του κλάδου, ταυτόχρονα όμως διαμορφώνουν μια νέα πραγματικότητα στις σχέσεις των σούπερ-μάρκετ με τους προμηθευτές τους. Στους τελευταίους εντάσσονται όχι μόνο μεγάλες βιομηχανίες τροφίμων και προμηθευτικές επιχειρήσεις –ορισμένες εξ αυτών πολυεθνικές– αλλά και συνεταιρισμοί, ομάδες παραγωγών, ακόμα και μεμονωμένοι καλλιεργητές, οι οποίοι συχνά πωλούν τα προϊόντα τους απευθείας στα σούπερ-μάρκετ. Δεν είναι λίγοι όσοι υποστηρίζουν ότι η προϊούσα συγκέντρωση στο λιανεμπόριο –το οποίο, όπως είναι γνωστό, έχει… τον τρόπο του να θέτει τους κανόνες του παιχνιδιού– θα συνοδευτεί εκ των πραγμάτων από αντίστοιχες εξελίξεις στους υπόλοιπους «κρίκους» της αγοράς.
Οι κινήσεις των βασικών παικτών
Παράγοντες του κλάδου προεξοφλούν ότι τα δύο ντηλ που προαναφέραμε δεν θα είναι τα μόνα που θα τροχοδρομηθούν εντός του 2016. Το στίγμα των εξελίξεων σε μια αγορά που –σύμφωνα τουλάχιστον με τα στοιχεία της ICAP (βλ. παρακάτω)– δέχεται έντοντες πιέσεις, έδωσε ο διευθύνων σύμβουλος της ΜΕΤRΟ AEBE, Αριστοτέλης Παντελιάδης, δηλώνοντας με νόημα ότι ο τομέας του λιανεμπορίου τροφίμων είναι πολύ ανταγωνιστικός και ότι «δεν υπάρχει χώρος για όλους. Όσοι έχουν ακριβότερο τρόπο λειτουργίας, βγάζουν ζημιές. Άρα πρέπει να προσαρμοστούν». Σχολιάζοντας δε τη συγκέντρωση της «πίτας» σε ολοένα και λιγότερα χέρια, σημείωσε ότι «αυτό είναι κάτι που έχουμε και δει και σε άλλες χώρες».
Το νέο σχήμα προσβλέπει σε βάθος χρόνου σε ένα τζίρο 1,5 δισ. ευρώ. Αναπόφευκτα, ορισμένα μικρά –19 τω αριθμώ, όπως ανακοινώθηκε– καταστήματα θα κλείσουν, ωστόσο, σύμφωνα με τον κ. Παντελιάδη, οι θέσεις εργασίας είναι διασφαλισμένες. Όλα τα καταστήματα θα μετονομαστούν σταδιακά σε «My Market», το σήμα δηλαδή με το οποίο δραστηριοποιείται στην αγορά λιανικής η ΜΕΤRΟ, ενώ το νέο δίκτυο θα αριθμεί 240 καταστήματα λιανικής και 50 καταστήματα cash & carry (χονδρικής), με συνολικές πωλήσεις που υπολογίζονται άνω του 1,1 δισ. ευρώ.
Με ιδιαίτερο ενδιαφέρον αναμένεται η απάντηση της –ελεγχόμενης από τη βελγική Delhaize– AB Bασιλόπουλος, ο τζίρος της οποίας, σύμφωνα με τα στοιχεία του 2015, αγγίζει πλέον τα 2 δισ. ευρώ και συνεχίζει την επέκταση του δικτύου της στην περιφέρεια, με πιο πρόσφατη κίνηση την εξαγορά της αλυσίδας Κανάκης από τη Σαλαμίνα. Ο αριθμός των καταστημάτων της πλέον ξεπερνάει τα 350 και για τη φετινή χρονιά έχει προαναγγείλλει επενδύσεις ύψους 100 εκατ. ευρώ, δηλώνοντας παράλληλα ανοικτή σε «ευκαιρίες» που θα παρουσιαστούν.
Δεδομένη θα πρέπει να θεωρείται η αντεπίθεση της Μασούτης, η οποία εμφανίζεται διατεθειμένη να χτυπήσει την πόρτα του λεκανοπεδίου της Αττικής και έχει καταστήσει σαφές ότι ενδιαφέρεται για την εξαγορά μεσαίου μεγέθους αλυσίδας με τζίρο τουλάχιστον 50 εκατ. ευρώ. Σταθερά ισχυρή παραμένει και η θέση της Lidl, η οποία έχει επίσης προαναγγείλλει επενδύσεις 100 εκατ. ευρώ, αφήνοντας ανοικτό το ενδεχόμενο επέκτασης του δικτύου της.
Kαλές προθέσεις για εξόφληση των οφειλόμενων
Mια από τις καίριες παραμέτρους των δύο μεγάλων ντηλ είναι οι οφειλές Βερόπουλου και Μαρινόπουλου προς τους προμηθευτές. Η αγορά φαίνεται να υποδέχεται κατ’ αρχάς θετικά, ακόμα και με ένα αίσθημα «ανακούφισης» όπως λένε ορισμένοι, την είδηση, πολύ περισσότερο τις επίσημες δηλώσεις περί αποπληρωμής, μέχρι κεραίας, των οφειλών. Ωστόσο, ζητούμενο θα παραμένει η υλοποίηση, τόσο των εκπεφρασμένων όσο και των δημοσιοποιημένων, ως «διαρροών», προθέσεων, μέχρι να πάρουν «σάρκα και οστά».
Σύμφωνα με τα όσα δήλωσε επίσημα ο κ. Παντελιάδης, η νέα εταιρεία που θα προκύψει μετά την εξαγορά, προτίθεται να αποπληρώσει άμεσα και στο ακέραιο τις οφειλές του Βερόπουλου προς τους προμηθευτές, που ανέρχονται στα 60 – 70 εκατ. ευρώ.
Λιγότερο σαφή, ωστόσο, είναι τα όσα έχουν «διαρρεύσει» γύρω από τις οφειλές του Μαρινόπουλου. Στελέχη των δυο συμβαλλομένων της συμφωνίας (Μαρινόπουλου και Σκλαβενίτη) φέρονται να εκφράζουν την πρόθεση να πληρωθούν τα οφειλόμενα. Σενάρια που έχουν δημοσιοποιηθεί θέλουν μέρος των κεφαλαίων που θα εισρεύσουν στη νέα εταιρεία μετά τη συμφωνία με το Σκλαβενίτη (και εφόσον ευοδωθεί στο δίμηνο που ανακοινώθηκε) να διοχετευθεί στην αποπληρωμή χρεών του πρώτου προς τους προμηθευτές ή να μεταφερθούν στη νέα εταιρεία και αυτές οι οφειλές. Ωστόσο, ένα από τα ερωτήματα που προκύπτουν, συνδέεται με το γεγονός ότι η νέα εταιρεία θα συμπεριλάβει μόνο τα υπερμάρκετ του Μαρινόπουλου και όχι όλο το δίκτυο. Συνεπώς, το ερώτημα είναι πώς θα υπολογιστούν οι οφειλές στους προμηθευτές, οι οποίοι δεν γνωρίζουν σε ποια από τα καταστήματα του Μαρινόπουλου διοχετεύθηκαν τα προϊόντα τους.
Αναμφίβολα, πάντως, οι δύο επιχειρηματικές συμφωνίες έρχονται να βάλουν τη σφραγίδα τους στις εξελίξεις στο λιανεμπόριο που διαμορφώνουν το νέο τοπίο. Ορισμένοι μιλούν για νέα εποχή στο χάρτη του λιανεμπορίου, που θα επιφέρει επιπτώσεις και αλλαγές σε όλη την αλυσίδα της αγοράς. Ενδεικτικό, μάλιστα, είναι ότι, όπως επιβεβαίωσε ο Αρ. Παντελιάδης, ο συνολικός αριθμός των καταστημάτων θα μειωθεί περαιτέρω, καθώς «δεν υπάρχει χώρος σε αυτή την αγορά για όλους» συμπληρώνοντας ότι «δεν πρόκειται να κλείσουμε τα μάτια σε μια αγορά που αλλάζει ραγδαία».
Μιλώντας στην «ΥΧ», εκπρόσωποι των προμηθευτών αξιολογούν ως θετικές τις προθέσεις για πληρωμή των οφειλών που είχαν φέρει σε αδιέξοδο πολλούς από αυτούς. Παραγωγοί αγροτικών προϊόντων εμφανίζονται «ανακουφισμένοι» ότι θα πληρωθούν και αυτοί με τη σειρά τους τα οφειλόμενα, που προκύπτουν από την απευθείας προμήθεια των σούπερ μάρκετ από τους παραγωγούς.
«Ψήνονται» μεγαλύτερα σχήματα και στο χονδρεμπόριο
Εκπρόσωποι της αγοράς εκτιμούν πως οι εξελίξεις «ομολογούν» ότι το λιανεμπόριο οδεύει προς «υπερσυγκέντρωση», η οποία έχει διπλή ανάγνωση, ανάλογα με το μέγεθος των επιχειρήσεων – προμηθευτών των σούπερ μάρκετ.
«Είναι ολοφάνερο ότι στο νέο τοπίο που διαμορφώνεται, σε πρώτη φάση ενισχύεται ο διαπραγματευτικός ρόλος των σούπερ μάρκετ» μας είπε ανώτατο στέλεχος γνωστής βιομηχανίας τροφίμων. «Από την άλλη μεριά», συμπληρώνει, «αυτές οι εξελίξεις μπορούν να οδηγήσουν σε έναν εξορθολογισμό της αγοράς. Στη χώρα υπήρχαν περισσότερα καταστήματα από όσα “αντέχει”, πολύ περισσότερο σε περίοδο οικονομικής κρίσης».
Βέβαια, όπως σημειώνουν στελέχη της αγοράς, οι μεγάλοι ιδιοκτήτες του λιανεμπορίου θα χρειαστούν απέναντί τους και μεγάλους «παίκτες» από τη βιομηχανία και το χονδρεμπόριο. «Το πρόβλημα», επισημαίνουν, «θα το έχουν οι μικρότεροι παραγωγοί – προμηθευτές, που θα χάσουν οποιαδήποτε διαπραγματευτική ισχύ, μην μπορώντας, μάλιστα, να ανταποκριθούν στις ανάγκες για μεγάλες προμήθειες, που θα έχει η συγκέντρωση». «Αναγκαστικά», καταλήγουν, «οι εξελίξεις στο λιανεμπόριο θα επηρεάσουν αλυσιδωτά και τη βιομηχανία, που κι αυτή με τη σειρά της θα πρέπει να δρομολογήσει αντίστοιχες εξελίξεις προκειμένου να ανταποκριθεί στις νέες απαιτήσεις».
Σε κάθε περίπτωση, η διασφάλιση των πληρωμών των προμηθευτών παραμένει το μεγάλο ζητούμενο σε μια αγορά που, όπως όλα δείχνουν, αλλάζει υπέρ των ισχυρών «παικτών». Αξίζει να αναφέρουμε ότι «στα χαρτιά» υπάρχει σχετική διάταξη, ωστόσο, όπως επισημαίνουν εκπρόσωποι της αγοράς, αυτό που λείπει είναι η εφαρμογή της. Πρόκειται για την κοινοτική οδηγία 2011/7/ΕΕ η οποία ενσωματώθηκε στο εθνικό δίκαιο με τον νόμο 4152/2013 και ορίζει ανώτατο διάστημα εξόφλησης μεταξύ επιχειρήσεων τις 60 ημέρες, εκτός εάν άλλο διάστημα ορίζεται ρητά στη μεταξύ των συμβαλλομένων συμφωνία. Στην πραγματικότητα, σημειώνουν, είτε αναγκάζονται οι προμηθευτές να συμφωνήσουν σε μεγαλύτερο των δύο μηνών διάστημα αποπληρωμής είτε δεν καταγγέλλουν τις καθυστερήσεις φοβούμενοι μην μείνουν εκτός αγοράς.
Σύμφωνα με πληροφορίες, ο προβληματισμός μεταξύ των συναρμόδιων υπουργείων για την καθιέρωση τρόπων διασφάλισης της εφαρμογής της διάταξης «σκοντάφτει» πάνω σε ζητήματα που αφορούν τους ίδιους τους μηχανισμούς ελέγχου, που φτάνουν μέχρι και στην αναζήτηση συνεργασίας από τις τράπεζες και εγκυμονούν τον κίνδυνο της παρέμβασης στην αυτορρύθμιση της αγοράς.
Πτωτικά οι πωλήσεις το 2015
Στη σκιά της οικονομικής κρίσης βρέθηκε το 2015 ο κλάδος των σούπερ μάρκετ, αν και το εγχώριο λιανεμπόριο επέδειξε ισχυρότερα αντανακλαστικά στην πτώση, συγκριτικά με άλλους τομείς της οικονομίας. Σε κάθε περίπτωση, η μείωση της μέσης αξίας του καλαθιού αγορών του Έλληνα αποτυπώθηκε και στα οικονομικά του κλάδου, ο οποίος επέστρεψε το 2015 σε ύφεση, έναντι αύξησης το 2014, με τις πωλήσεις (σούπερ μάρκετ και cash & carry) να υποχωρούν κατά περίπου 3%.
Οι δυσμενείς συνθήκες στην εγχώρια αγορά θα συνεχίσουν να ασκούν πιέσεις στο λιανεμπόριο, καθώς, σύμφωνα με παράγοντες του κλάδου, τους οποίους επικαλείται έρευνα της Icap, οι πωλήσεις θα μειωθούν περαιτέρω φέτος, αν και σε μικρότερο βαθμό σε σχέση με το 2015. Οι εκτιμήσεις δεν είναι θετικές ούτε για τη διετία 2017-2018, οπότε ο κλάδος εκτιμάται ότι θα συνεχίσει να αναζητά ισορροπίες, κινούμενος οριακά στα επίπεδα του -1% έως +1% σε ετήσια βάση.
Με αυτά τα δεδομένα, οι αλυσίδες των σούπερ μάρκετ που δραστηριοποιούνται στην Ελλάδα φαίνεται να αναζητούν νέες στρατηγικές ανάπτυξης, γεγονός που –σε ένα βαθμό– μεταφράζεται και στον νέο –εν εξελίξει– γύρο συγκέντρωσης στον κλάδο. «Ο έντονος ανταγωνισμός που παρατηρείται μεταξύ των σούπερ μάρκετ, σε συνδυασμό με τις δυσμενείς οικονομικές συνθήκες που κυριάρχησαν στη χώρα τα τελευταία χρόνια, επηρέασαν τη συνολική ζήτηση και οδήγησαν τις εταιρείες στην αναζήτηση νέων στρατηγικών ανάπτυξης» σχολιάζει η Icap.
Στροφή στα ελληνικά προϊόντα
Η έρευνα της Icap, εκτός από τη χαρτογράφηση των οικονομικών του κλάδου, αναλύει και την αλλαγή της καταναλωτικής συμπεριφοράς του Έλληνα εξαιτίας της οικονομικής κρίσης. Πέραν από την εμφανή μείωση της αξίας του μέσου καλαθιού αγορών, που διαπιστώνει η μελέτη, αναδεικνύει και μια θετική ποιοτική αλλαγή στις αγοραστικές συνήθειες του Έλληνα. Αυτή εκφράζεται μέσα από την τάση προτίμησης των ελληνικών προϊόντων, δεδομένου ότι οι καταναλωτές φαίνεται να συνεκτιμούν «τόσο αγοραστικά κριτήρια (ποιότητα και ασφάλεια προϊόντων), όσο και το γενικό συμφέρον της χώρας, συμβάλλοντας στη μείωση της ανεργίας και στηρίζοντας συνειδητά την ανάπτυξη της ελληνικής παραγωγής».
Ο κλάδος σε αριθμούς:
-Οι πωλήσεις σούπερ μάρκετ και cash & carry μειώθηκαν κατά 4,1% ετησίως την τετραετία 2010-2013
-Το 2014 υπήρξε αναστροφή του κλίματος (+1,6%)
-Τα τρόφιμα και τα ποτά κατέλαβαν το 78% των συνολικών πωλήσεων το 2014
-Οι πέντε μεγαλύτερες εταιρείες κάλυψαν το 60% της εγχώριας αγοράς το 2014
-Από τις 42 εταιρείες, οι 35 ήταν κερδοφόρες το 2014, έναντι 33 το 2013
των Μελίνα Ζιάγκου, Γιάννη Τσατσάκη και Νατάσα Φραγκούλη
