Λιπαριά, το σπάνιο μικρό ψάρι της λίμνης Βόλβης

Εναν απαράμιλλο θησαυρό της φύσης, ο οποίος αντιστέκεται εδώ και πολλά χρόνια στις εκάστοτε αντιξοότητες, κρύβει στα νερά της η Βόλβη. Στη μεγαλύτερη λίμνη της Μακεδονίας και τη δεύτερη μεγαλύτερη της Ελλάδας, το μικρό ψάρι λιπαριά κολυμπά αθέατο και παραμελημένο, χωρίς εμπορική αξία και χωρίς την προσοχή που του αξίζει, αφού πρόκειται για ένα μοναδικό ενδημικό είδος σε όλο τον κόσμο.

Η λιπαριά (Alosa macedonica), που διατροφικά ομοιάζει με τη σαρδέλα, ζει αποκλειστικά στη λίμνη Βόλβη και δεν απαντάται πουθενά αλλού στον πλανήτη. Παρόλο που η λίμνη έχει φυσική σύνδεση με τη θάλασσα, η λιπαριά δεν μεταναστεύει, σε αντίθεση με άλλα συγγενικά είδη του γένους της. Είναι ένα ψάρι που διάλεξε να μείνει, να ριζώσει και να γίνει σύμβολο μιας ολόκληρης περιοχής και των οικισμών που αναπτύχθηκαν γύρω από τη λίμνη.

Προέλευση

Οι ιστορίες πολλές για το πώς βρέθηκε η λιπαριά στη Βόλβη. Μια από αυτές και αυτή που μεταφέρει ένας από τους τρεις εναπομείναντες ψαράδες της λίμνης, Κωνσταντίνος Χατζηαποστολίδης. «Λένε πως μια ανεμοθύελλα πέταξε το ψάρι μέσα στα νερά κι από τότε έμεινε εδώ και δεν μετανάστευσε πουθενά αλλού», λέει χαρακτηριστικά. Οι επιστήμονες, ωστόσο, εκτιμούν ότι προέρχεται από την Ποντιοκασπική Λεκάνη και εισήλθε στη λίμνη Μυγδονία όταν αυτή επικοινωνούσε με τη θάλασσα. Μετά από γεωλογικές μεταβολές, που την απομόνωσαν από τη θάλασσα, η λιπαριά εγκλωβίστηκε και προσαρμόστηκε πλήρως στο γλυκό νερό, χάνοντας την ανάγκη για μετανάστευση, σε αντίθεση με τα συγγενικά της είδη. Από τότε, η λιπαριά έμαθε να ζει, να αναπαράγεται και να εξελίσσεται μέσα στα γλυκά νερά της λίμνης Βόλβης.

Η αλιεία της λιπαριάς

Η λιπαριά δεν ήταν μόνο οικονομικά και κοινωνικά σημαντική για την περιοχή, αλλά και πολιτισμικά φορτισμένη. Παλαιότερα, η ζωή γύρω από τη Βόλβη ήταν άμεσα συνδεδεμένη με την αλιεία. Οι ψαράδες έβγαιναν καθημερινά με τις βάρκες τους και η λιπαριά αποτελούσε μέρος του τοπικού μενού – παστή, ψητή ή τηγανητή, σε γιορτές και καθημερινές. Τότε, από τα αγαθά της λίμνης ζούσαν περισσότερες από 500 οικογένειες στην ευρύτερη παραλίμνια περιοχή.

Δυστυχώς, αν και πριν από κάποιες δεκαετίες η λιπαριά αποτελούσε σύμβολο της τοπικής ταυτότητας και της σχέσης ανθρώπου και λίμνης, σήμερα είναι λησμονημένη και η αλιεία της, για διάφορους λόγους, έχει παρακμάσει. Μόλις τρεις ηλικιωμένοι ψαράδες συνεχίζουν την παράδοση, βγαίνοντας, όμως, μία φορά την εβδομάδα, αφού δεν υπάρχει εμπορικό ενδιαφέρον για τα ψάρια της λίμνης. «Θυμάμαι ότι τη λιπαριά την αλίευαν εδώ και πολλές δεκαετίες με τα λεγόμενα νταλιάνια, με πασσάλους 4-5 μέτρων. Δεν γινόταν με δίχτυα η αλιεία της. Τότε, μόνο στο χωριό μας είχαμε 50-60 ψαράδες και είχαμε ιχθυόσκαλα, μετά το ψάρεμα ερχόταν πολλά εμπορικά αυτοκίνητα για να αγοράσουν το εμπόρευμά μας. Όμως, εκεί που είχαμε τόσους ψαράδες, σήμερα έχουμε απομείνει μόλις τρεις, μεγάλης ηλικίας, που συνεχίζουμε από μεράκι και χρέος προς την παράδοση. Είναι ζήτημα αν όλη η λίμνη, από όλα τα χωριά, “φιλοξενεί” έστω 10 βάρκες», λέει με παράπονο ο κ. Χατζηαποστολίδης.

Ο ίδιος επισημαίνει, ακόμη, ότι η νεολαία δεν βγαίνει να ψαρέψει και πως δεν υπάρχει εμπορικό ενδιαφέρον για τη λιπαριά και τα άλλα ψάρια της λίμνης. Ό,τι βγάλουν είναι για τους ίδιους, τις οικογένειές τους και κάποιους πελάτες ή καταστήματα που αναζητούν παστή λιπαριά. Εκείνος τα ψάρια που βγάζει τα παστώνει σε βάζα δύο κιλών και τα πουλάει ως εκλεκτό παραδοσιακό μεζέ για ούζο. «Για ένα χαρτζιλίκι είναι αυτή η δουλειά. Ο κόσμος στράφηκε στα ψάρια της θάλασσας κι έτσι δεν υπάρχει περίπτωση να ζήσει άνθρωπος σήμερα από τη λίμνη», καταλήγει.

Πλούσιο οικοσύστημα

Η λιπαριά δεν είναι το μόνο ψάρι της περιοχής. Η λίμνη Βόλβη φιλοξενεί πάνω από 24 είδη, ανάμεσά τους ο κυπρίνος, το γριβάδι, η τούρνα, το τσιρόνι, η πέρκα, το χέλι, ο ληστής (σ.σ. η τσιπούρα της λίμνης) και άλλα είδη, που συνθέτουν ένα πλούσιο οικοσύστημα. Ωστόσο, η πραγματικότητα στη λίμνη δεν είναι πια ίδια. Η ρύπανση, η υποβάθμιση των υδάτων, η απουσία οργανωμένης διαχείρισης, οι ανθρώπινες, αλλά και αγροτικές δραστηριότητες και η σύγχρονη ζωή την άλλαξαν δραματικά. Το οικοσύστημα της λίμνης, άλλοτε ζωντανό και πλούσιο, σήμερα παλεύει να διατηρήσει την ισορροπία του.