Έγχρωμες ποικιλίες πατάτας: Προοπτικές καλλιέργειας στην Ελλάδα

15.08.2020, 16:01

του Σπύρου Πετρόπουλου, Αναπληρωτής καθηγητής Λαχανοκομίας, Τμήμα Γεωπονίας, Φυτικής, Παραγωγής και Αγροτικού Περιβάλλοντος, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας

Η πατάτα (Solanum tuberosum L.) αποτελεί ένα από τα σπουδαιότερα λαχανικά σε παγκόσμιο επίπεδο, με παγκόσμια παραγωγή που ανήλθε στους περίπου 370 εκατομμύρια τόνους το 2018 (FAO, 2018). Η κατανάλωση των κονδύλων, που αποτελεί και το εδώδιμο τμήμα του φυτού, είναι διαδεδομένη σε όλα τα μήκη και πλάτη της γης, αποτελώντας βασικό είδος διατροφής για περισσότερο από 1,3 δισεκατομμύρια ανθρώπους, με πρώτη παγκοσμίως σε κατά κεφαλήν κατανάλωση τη Λευκορωσία, με 170 κιλά/άτομο/έτος.

Στην Ελλάδα, η καλλιέργεια της πατάτας είναι επίσης πολύ σημαντική, με πολλές περιοχές της χώρας να είναι ονομαστές για την παραγωγή του συγκεκριμένου λαχανικού (π.χ. Δράμα, Βοιωτία, Ηλεία, Αχαΐα, Αρκαδία, Ηράκλειο, Λασίθι). Η συνολική παραγωγή για το 2018 ανήλθε περίπου στους 460.000 τόνους, ενώ η κατά κεφαλήν κατανάλωση ανέρχεται στα 72 κιλά/άτομο/έτος.

Ποικιλίες και… χρώματα

Η πατάτα, με περισσότερες από 5.000 καταγεγραμμένες ποικιλίες, θεωρείται από τα καλλιεργούμενα είδη με τη μεγαλύτερη γενετική παραλλακτικότητα ως προς τα μορφολογικά χαρακτηριστικά του φυτού. Ως προς τους κονδύλους, υπάρχει επίσης μεγάλη ποικιλομορφία σε χαρακτηριστικά όπως το μέγεθος, το χρώμα της σάρκας και της επιδερμίδας (ροζ, κόκκινο, μωβ, μπλε), αλλά και ως προς τη χημική σύσταση, που καθορίζει σε πολλές περιπτώσεις την τελική χρήση των κονδύλων (επιτραπέζια ή/και βιομηχανική χρήση).

Με βάση τη διεθνή βιβλιογραφία, οι κόνδυλοι με έγχρωμη σάρκα/φλοιό παρουσιάζουν αυξημένη αντιοξειδωτική ικανότητα λόγω της αυξημένης συγκέντρωσης σε φαινολικές ενώσεις (κυρίως ανθοκυάνες) οι οποίες σε πολλές περιπτώσεις μπορεί να είναι 2-3 φορές υψηλότερη σε σχέση με κονδύλους που έχουν λευκή/κίτρινη σάρκα, ενώ έχουν χαμηλότερο γλυκαιμικό δείκτη σε σχέση με τις ποικιλίες με λευκή/κίτρινη σάρκα. Επίσης, ο φλοιός των έγχρωμων ποικιλιών είναι ιδιαίτερα πλούσιος στις συγκεκριμένες ουσίες, καθιστώντας τον ένα ιδιαίτερα σημαντικό παραπροϊόν για περαιτέρω βιομηχανική επεξεργασία με στόχο την απομόνωση φυσικών χρωστικών και αντιοξειδωτικών παραγόντων. Σε αρκετές χώρες του εξωτερικού είναι διαδεδομένη η χρήση έγχρωμων ποικιλιών για την παραγωγή chips, ενώ χρησιμοποιούνται από διάσημους chef για την παρασκευή ιδιαίτερων πιάτων.

Η έγχρωμη πατάτα στην Ελλάδα

Στη χώρα μας, οι καλλιεργούμενες ποικιλίες αφορούν κονδύλους με ανοιχτόχρωμη λευκή ή κίτρινη σάρκα. Ωστόσο, τα τελευταία τρία χρόνια, το Εργαστήριο Κηπευτικών καλλιεργειών του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, με διευθυντή τον αναπληρωτή καθηγητή Σπύρο Πετρόπουλο, διεξάγει πειράματα αξιολόγησης έγχρωμων ποικιλιών πατάτας σε διάφορες περιοχές της χώρας (Αρκαδία, Βοιωτία, Ηλεία, Μεσσηνία και Μαγνησία), με στόχο τη μελέτη της συμπεριφοράς τους κάτω από τις ελληνικές συνθήκες αλλά και της δυνατότητας εμπορικής αξιοποίησης για νωπή κατανάλωση ή βιομηχανική χρήση.

Η επιλογή των ποικιλιών έγινε με βάση τον χρωματισμό της σάρκας ή/και του φλοιού. Αρχικά έγινε αγορά πολλαπλασιαστικού υλικού (50 ποικιλίες) από το Leibniz-Institut fuer Pflanzengenetik und Kulturpflanzenforschung (IPK) της Γερμανίας, ενώ τρεις ποικιλίες αγοράστηκαν από την Agromarket Hellas (Ροζ Βολιβίας, Μπλε Περού και Μοβ Κονγκό) και δύο ποικιλίες (Ροζ και Κόκκινη) από κατάστημα με βιολογικά προϊόντα.

Ο πατατόσπορος φυτεύτηκε στον πειραματικό αγρό του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας για την παραγωγή πατατόσπορου για τα επόμενα πειράματα. Την επόμενη χρονιά, ακολούθησαν προκαταρκτικά πειράματα αξιολόγησης σε Αρκαδία (Τρίπολη), Ηλεία (Αμαλιάδα), Βοιωτία (Θήβα) και Μαγνησία (Βόλος). Τέλος, τη χρονιά που μας πέρασε, έγιναν πειράματα μεγαλύτερης κλίμακας, που επικεντρώθηκαν στη Θήβα, στον Βόλο και στην Καλαμάτα (υπό την επίβλεψη του Αλέξιου Αλεξόπουλου, αναπληρωτή καθηγητή Γεωργίας στο Πανεπιστήμιο Πατρών), ενώ πραγματοποιήθηκε επιπλέον η αγορά 28 νέων ποικιλιών από το κατάστημα Kartoffel Muller, για παραγωγή πατατόσπορου και περαιτέρω αξιολόγηση.

Η καλλιέργεια στη Θήβα έγινε σε συνεργασία με τον παραγωγό-έμπορο Παναγιώτη Κοροπούλη, με μεγάλη εμπειρία στην καλλιέργεια και εμπορία της πατάτας, ενώ η καλλιέργεια στον Βόλο έγινε στον αγρό του πανεπιστημίου, σε επίπεδο προπτυχιακής διατριβής. Σε όλους τους αγρούς ακολουθήθηκαν οι καλλιεργητικές τεχνικές που εφαρμόζονται στην πατάτα (λίπανση, ζιζανιοκτονία, φυτοπροστασία).

Τα αποτελέσματα της καλλιεργητικής περιόδου που μας πέρασε ήταν ιδιαίτερα ενθαρρυντικά για την περιοχή της Θήβας, όπου ορισμένες ποικιλίες έδωσαν παραπλήσιες αποδόσεις με την ποικιλία μάρτυρα (Liseta; HZPC, Holland).

Η πρώιμη σπορά (29/02/2020) έδωσε τη δυνατότητα για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα μέχρι τη συγκομιδή του καλοκαιριού, όπου λόγω αυξημένων θερμοκρασιών ολοκληρώνεται ο βιολογικός κύκλος των φυτών με τη μάρανση του υπέργειου τμήματος του φυτού. Συγκεκριμένα, πολύ καλά αποτελέσματα από άποψης απόδοσης έδωσαν οι ποικιλίες Ροζ και Μπλε (αγορά από κατάστημα με βιολογικά προϊόντα, χωρίς περαιτέρω πληροφορίες), καθώς επίσης οι ποικιλίες Pink 349 (Bolivia) και Big Rosa (προμήθεια από Agromarket Hellas) και οι ποικιλίες Rote Emmalie (Red Emmalie), R 93/25 (εγγλέζικη σειρά βελτίωσης), Agyptische Rote, Lemin Punanen (τοπική ποικιλία), Geiger και Emma (προμήθεια από το IPK).

Ικανοποιητικές αποδόσεις έδωσαν επίσης οι ποικιλίες UACH 0917 (καταχώρηση από τις Άνδεις), Desiree, Diliska violettrotschalig, Williya, Edzell Blue, Teresa, Μπλε του Περού, Shetland Blau I και Purple (προμήθεια από το IPK). Για τις υπόλοιπες ποικιλίες, των οποίων οι αποδόσεις ήταν πιο χαμηλές, πιθανολογείται ότι δεν απέδωσαν λόγω των συνθηκών και της διάρκειας της καλλιέργειας (μικρός βιολογικός), καθώς για τις περισσότερες από τις ποικιλίες που προμηθευτήκαμε δεν υπάρχουν δεδομένα για τη διάρκεια του βιολογικού κύκλου, ενώ κάποιες από αυτές είναι πολύ όψιμες. Επίσης, η διάρκεια της φωτοπεριόδου στη χώρα μας αποτελεί έναν επίσης σημαντικό παράγοντα για την επιτυχή καλλιέργεια, καθώς οι εξεταζόμενες ποικιλίες έχουν προέλευση από διάφορα μέρη του κόσμου με διαφορετικές συνθήκες από τις ελληνικές.

Η τιμή ως αντιστάθμισμα των αποδόσεων

Ωστόσο, πέραν των συγκριτικών παραγωγής, θα πρέπει να ληφθεί υπόψη η αυξημένη τιμή πώλησης των έγχρωμων ποικιλιών που μπορεί να υπερκαλύψει τις μειωμένες αποδόσεις σε σχέση με τις συμβατικές ποικιλίες. Επιπλέον, υπάρχει δυνατότητα βιομηχανικής αξιοποίησης του φλοιού ή/και της σάρκας για την παραλαβή χρωστικών με χρήση στη βιομηχανία τροφίμων, αντί της χρήσης συνθετικών ουσιών.

Προκαταρκτικές μελέτες (τα δεδομένα είναι υπό δημοσίευση) σε συνεργασία με το Instituto Politecnico de Bragança (Πορτογαλίας), το Queen Margaret University (Σκωτία) και το University of Salamanca (Ισπανία), έδειξαν ότι υπάρχει δυνατότητα παραλαβής ανθοκυανών με εκχύλιση από τους έγχρωμους κονδύλους, οι οποίες στη συνέχεια χρησιμοποιήθηκαν ως χρωστικές σε αναψυκτικό σε σύγκριση με συνθετική χρωστική (Ε163). Η σύγκριση έδειξε ότι τα αναψυκτικά με τις φυσικές χρωστικές είχαν παρόμοιες φυσικοχημικές ιδιότητες με αυτά που περιείχαν τη συνθετική χρωστική, μπόρεσαν να διατηρηθούν στο ράφι για εφάμιλλο χρονικό διάστημα, ενώ η προτίμηση των καταναλωτών (με χρήση test panel) ήταν μεγαλύτερη για τα αναψυκτικά με τις φυσικές χρωστικές.

Μία βιώσιμη εναλλακτική;

Συμπερασματικά, τα μέχρι τώρα αποτελέσματα είναι αρκετά ενθαρρυντικά για συγκεκριμένες ποικιλίες, η καλλιέργεια των οποίων μπορεί να αποτελέσει εναλλακτική λύση για τους Έλληνες παραγωγούς, με στόχο την παραγωγή προϊόντων αυξημένης προστιθέμενης αξίας. Παράλληλα, θα βοηθήσει στην αύξηση της αγροβιοποικιλότητας, δεδομένου του περιορισμένου αριθμού ποικιλιών των διάφορων καλλιεργούμενων ειδών, αλλά και της μειωμένης εφαρμογής αειφορικών συστημάτων καλλιέργειας. Ωστόσο, χρειάζονται περαιτέρω δοκιμές μεγαλύτερης κλίμακας, ιδιαίτερα σε φθινοπωρινή/χειμερινή ή όψιμη καλοκαιρινή φύτευση, προκειμένου να διαπιστωθεί ο βαθμός επίδρασης της φωτοπεριόδου, ενώ εκκρεμεί η εκτίμηση των 28 νέων ποικιλιών που προστέθηκαν στην τρέχουσα καλλιεργητική περίοδο στην τελική αποτίμηση της αξιολόγησης.

Ευχαριστίες: ιδιαίτερες ευχαριστίες στο προσωπικό του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, της κας Σοφίας Σιμοπούλου (συνεργάτης του Εργαστηρίου Κηπευτικών Καλλιεργειών), του Δρ. Σπυρίδωνος Σουίπα (υπεύθυνος του πειραματικού αγρού του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας), στους μεταπτυχιακούς φοιτητές Νικόλαο Πολύζο και Χριστίνα Χασκή και στους προπτυχιακούς φοιτητές Άννα Σταύρου, Νεκτάριο Ζαχαράκη και Ευαγγελία Παπαϊωάννου.