Αναμφισβήτητα, ο κλάδος της γεωργίας σήμερα βρίσκεται σε μια κρίσιμη καμπή. Οι πρόσφατες ανατιμήσεις των καυσίμων και των γεωργικών εφοδίων έχουν δημιουργήσει ένα νέο ασφυκτικό πλαίσιο για την επιβίωση των γεωργικών εκμεταλλεύσεων.
Σήμερα, περισσότερο από ποτέ, είναι αναγκαία η επιστράτευση όλων των διαθέσιμων μέσων για τη μείωση του κόστους παραγωγής, με κύριο όμως πάντα γνώμονα τη βελτιστοποίηση του λόγου κόστους/οφέλους.
Η Γεωργία Διατήρησης (Conservation Agriculture) εν προκειμένω αποτελεί μια διεθνώς καθιερωμένη πρακτική, η οποία αδιαμφισβήτητα προσφέρει ουσιαστική μείωση του κόστους μέσα από την κατάργηση της κατεργασίας του εδάφους. Οι δαπάνες για την προετοιμασία του εδάφους είναι ιδιαίτερα σημαντικές και για τις χειμερινές καλλιέργειες μπορούν να αντιπροσωπεύουν πάνω από 25% του συνολικού κόστους παραγωγής.
Τα τελευταία χρόνια, το Τμήμα Φυτικής Παραγωγής & Αγροτικού Περιβάλλοντος του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας και η Εταιρεία Προώθησης Αειφορικών Καλλιεργητικών Συστημάτων (ΕΠΑΚΣ) έχουν πραγματοποιήσει πιλοτικές εφαρμογές σε περισσότερα από 2.000 στρέμματα στη Θεσσαλία, αποδεικνύοντας ότι όχι μόνο είναι εφικτή η απευθείας σπορά σιτηρών και ψυχανθών, αλλά και ότι οι αποδόσεις είναι αυξημένες κατά 10%-20%. Τα οικονομικά οφέλη επομένως είναι απαράμιλλα, αλλά δεν είναι τα μοναδικά.
Ιστορική αναδρομή και σημασία
Η Γεωργία Διατήρησης ξεκίνησε ως εναλλακτικό σχήμα καλλιέργειας για την αντιμετώπιση κυρίως περιβαλλοντικών προβλημάτων. Ιστορικά, εφαρμόστηκε για πρώτη φορά στις μεσοδυτικές πολιτείες των ΗΠΑ τη δεκαετία του 1930 για να αντιμετωπιστεί το φαινόμενο των καταιγίδων σκόνης (dust bowls) από τη διάβρωση του εδάφους από τον άνεμο εξαιτίας της εντατικοποίησης της κατεργασίας.
Στη συνέχεια, διαφάνηκαν και άλλα σημαντικά οφέλη, όπως η πρόληψη της διάβρωσης από το νερό, η βελτίωση της γονιμότητας των εδαφών μέσα από την αύξηση της οργανικής ουσίας, η αύξηση της φυσικής βιοποικιλότητας και η επαναφορά της φυσικής δομής του εδάφους.
Πρόσφατα, η Γεωργία Διατήρησης απέκτησε μια νέα οικολογική διάσταση. Η ενσωμάτωση του διοξειδίου του άνθρακα της ατμόσφαιρας σε οργανικές μορφές μέσα στο έδαφος αποτελεί κλειδί για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. Σε αυτό το πλαίσιο, η Γεωργία Διατήρησης αναμένεται να αποτελέσει βασικό συστατικό της λεγόμενης Γεωργίας Άνθρακα (Carbon Farming).
Μια πρόσφατη μελέτη επίσης συνέδεσε για πρώτη φορά την κατεργασία του εδάφους με τη μακροζωία του ανθρώπου. Οι ερευνητές του Penn State University ανίχνευσαν το αμινοξύ εργοθυονίνη που παράγεται από μυκόριζες και διάφορα βακτήρια του εδάφους σε σπόρους βρώμης, αραβόσιτου και σόγιας.
Η εργοθυονίνη θεωρείται απαραίτητη στον ανθρώπινο οργανισμό για την πρόληψη διάφορων ασθενειών του γήρατος, όπως Πάρκινσον, Αλτσχάιμερ κ.λπ. Η εντατική κατεργασία του εδάφους, όμως, καταστρέφει τη βιοποικιλότητα και μαζί τους ωφέλιμους μικροοργανισμούς, ενώ η Γεωργία Διατήρησης προστατεύει το φυσικό τους μικρο-οικοσύστημα.
Ίσως η Γεωργία Διατήρησης να είναι το μόνο σύστημα που μπορεί να προσφέρει τόσα πολυδιάστατα οφέλη στον αγροδιατροφικό τομέα. Δεν είναι τυχαίο, άλλωστε, που η Γεωργία Διατήρησης αποτελεί βασικό εργαλείο στην ατζέντα διεθνών οργανισμών, όπως ο Παγκόσμιος Οργανισμός Τροφίμων & Γεωργίας (FAO) και η Διακυβερνητική Επιτροπή για την Αλλαγή του Κλίματος (IPCC), ενώ σε ένα πρόσφατο συνέδριο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής με θέμα βιώσιμους κύκλους άνθρακα στη γεωργία, η Γεωργία Διατήρησης ήταν ανάμεσα στις προεξέχουσες προτεινόμενες πρακτικές.
Τι είναι, όμως, η Γεωργία Διατήρησης;
Σύμφωνα με τον ορισμό που δίνει η Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία Γεωργίας Διατήρησης (European Conservation Agriculture Federation – ECAF), είναι μια καλλιεργητική πρακτική που προσαρμόζεται στις ιδιαίτερες απαιτήσεις των καλλιεργειών και των τοπικών συνθηκών, στοχεύοντας στην προστασία του εδάφους, στη βελτίωση της γονιμότητας και της βιοποικιλότητας, στη διατήρηση των φυσικών πόρων και στη βελτιστοποίηση των αποδόσεων.
Βασίζεται, δε, σε τρεις πυλώνες, την ελάχιστη διατάραξη του εδάφους, την προστασία του με φυτοκάλυψη και την αξιοποίηση των πλεονεκτημάτων των αμειψισπορών.
Θα πρέπει να σημειωθεί ότι η μη κατεργασία του εδάφους από μόνη της δεν επαρκεί για να προσδώσει τα συνολικά οφέλη της Γεωργίας Διατήρησης. Θα πρέπει να εφαρμόζονται πάντα και οι τρεις αρχές, πάντα προσαρμοζόμενες στις ιδιαίτερες καλλιεργητικές συνθήκες κάθε περιοχής.
Ο παραγωγός πειραματίζεται και μαθαίνει σταδιακά να επιλέγει τις κατάλληλες καλλιέργειες για την περιοχή του και τη βέλτιστη σειρά τους μέσα σε ένα σύστημα αμειψισποράς, τις αλληλεπιδράσεις των διαφορετικών φυτών και τις δυνατότητες των διαφορετικών ειδών να βοηθούν το έδαφος και τη βιοποικιλότητα, την κατάλληλη πυκνότητα και εποχή σποράς, την εποχή εφαρμογής της ζιζανιοκτονίας και τα κατάλληλα σκευάσματα, την περίοδο που πρέπει να εφαρμόζονται τα λιπάσματα και τους κατάλληλους τύπους, τον τρόπο άρδευσης και το πώς πρέπει να γίνεται η συγκομιδή.
Εν ολίγοις, η μετάβαση από την παραδοσιακή κατεργασία του εδάφους στο σύστημα της Γεωργίας Διατήρησης προϋποθέτει μια συνολική αναθεώρηση όλων των καλλιεργητικών πρακτικών, καθώς οι συνθήκες του αγρού είναι νέες και το έδαφος πλέον συμπεριφέρεται τελείως διαφορετικά.
Προϋποθέτει, επίσης, μια επένδυση σε μια κατάλληλη μηχανή σποράς. Η επένδυση συμφέρει σίγουρα τις μεγάλες εκμεταλλεύσεις, αλλά για τις μικρές πρέπει να γίνεται από μικρές ομάδες παραγωγών.
Το κύριο χαρακτηριστικό των μηχανών απευθείας σποράς (αναφέρονται ως no-till planters/seeders, direct drill κ.ά.) είναι το μεγάλο βάρος και η στιβαρότητα της κατασκευής. Θα πρέπει να ασκούν φορτίο σε κάθε σπαρτικό στοιχείο πάνω από 120kg σε ελαφρά εδάφη και πάνω από 160kg σε βαριά. Περιλαμβάνουν οπωσδήποτε κάποιο σύστημα δίσκων (είτε ως κύριο που ανοίγει το αυλάκι, είτε ως βοηθητικό που προπορεύεται), για να μπορούν να κόβουν τα φυτικά υπολείμματα.
Μπορεί να έχουν επίσης ακτινωτούς τροχούς για να απομακρύνουν τα υπολείμματα και πρόσθετους τροχίσκους για να πιέζουν τον σπόρο στο έδαφος. Σήμερα, υπάρχουν πολλές εταιρείες που προσφέρουν τις κατάλληλες τεχνικές λύσεις που να ανταποκρίνονται στις διάφορες συνθήκες.
Η Εταιρεία Προώθησης Αειφορικών Καλλιεργητικών Συστημάτων – ΕΠΑΚΣ είναι ένα επιστημονικό σωματείο, που έχει ως κύριο σκοπό τη διάδοση της Γεωργίας Διατήρησης στην Ελλάδα και βρίσκεται σε διαρκή επαφή με παραγωγούς και εμπλεκόμενους φορείς για την παροχή βοήθειας και τεχνικών συμβουλών.
Τα οφέλη της Γεωργίας Διατήρησης |
|
 |
Στο έδαφος✱ Περιορισμός της διάβρωσης
|
 |
Στο περιβάλλον✱ Μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου
|
 |
Στον παραγωγό✱ Βελτίωση των αποδόσεων των καλλιεργειών
|
