Για λιγότερους μαθητές χτύπησε το πρώτο σχολικό κουδούνι

Εν μέσω έντονης ανησυχίας για τη συνεχιζόμενη μείωση του αριθμού των μαθητών, κυρίως στις αγροτικές και απομακρυσμένες περιοχές της χώρας, χτύπησε την Πέμπτη 11 Σεπτεμβρίου, το πρώτο κουδούνι για την έναρξη της σχολικής χρονιάς. Το φαινόμενο δεν είναι καινούργιο, αλλά πλέον έχει λάβει ιδιαίτερα ανησυχητικές διαστάσεις, επηρεάζοντας τη λειτουργία των σχολείων, τη στελέχωση με εκπαιδευτικούς και, τελικά, την ποιότητα της εκπαίδευσης που προσφέρεται.

Η υπογεννητικότητα, η εσωτερική και εξωτερική μετανάστευση, η γήρανση του πληθυσμού και η έλλειψη υποδομών αποτελούν βασικούς παράγοντες που συντελούν στη διαμόρφωση της συγκεκριμένης κατάστασης στη χώρα μας. Τα σχολεία καλούνται, πλέον, να προσαρμοστούν σε νέες συνθήκες, ενώ η πολιτεία οφείλει να σχεδιάσει στοχευμένες πολιτικές ενίσχυσης της εκπαίδευσης στην περιφέρεια, ώστε να διασφαλιστεί το δικαίωμα όλων των παιδιών στην ισότιμη και ποιοτική μάθηση, ανεξαρτήτως γεωγραφικής περιοχής. 

ΣΤΕΡΕΑ ΕΛΛΑΔΑ: Μειωμένος αριθμός μαθητών και σχολείων

Με λιγότερους μαθητές, αλλά και σχολεία ξεκινά η νέα σχολική χρονιά στην Περιφέρεια Στερεάς Ελλάδας, γεγονός που αναδεικνύει τις δημογραφικές και κοινωνικές προκλήσεις των αγροτικών περιοχών. Σύμφωνα με τις πρώτες καταγραφές, αρκετά σχολεία παραμένουν σε αδράνεια, δηλαδή δεν λειτουργούν, αλλά βρίσκονται σε αναμονή για την εγγραφή μαθητών.

Στη λίστα αυτή περιλαμβάνονται και τέσσερα σχολεία της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης, που έχουν κλείσει οριστικά. Το μεγαλύτερο πρόβλημα εντοπίζεται σε χωριά και οικισμούς, στοιχείο που αναδεικνύει τις δυσκολίες διατήρησης της εκπαιδευτικής υποδομής στην περιφέρεια.

Ο αντιπεριφερειάρχης Παιδείας, Τάσος Βελισαρίου, επισημαίνει ότι οι μαθητές στην πρωτοβάθμια και στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση είναι λιγότεροι σε σχέση με πέρυσι. «Οι παράγοντες που οδηγούν σε αυτήν τη μείωση είναι η αστυφιλία και το δημογραφικό πρόβλημα», αναφέρει. Παράλληλα, υπογραμμίζει ότι το φαινόμενο αυτό μπορεί να μετριαστεί με τη λήψη στοχευμένων μέτρων από την πολιτεία. Σύμφωνα με τον κ. Βελισαρίου, η πολιτεία μπορεί να συμβάλει σημαντικά στην ανάσχεση της μείωσης των μαθητών μέσω οικονομικής στήριξης, ενίσχυσης της φοροδοτικής ικανότητας των νέων, βελτίωσης των υποδομών και υποστήριξης της επιχειρηματικότητας. «Στόχος είναι η δημιουργία συνθηκών που θα ενθαρρύνουν τους νέους να παραμείνουν στις περιοχές τους και να δημιουργήσουν οικογένεια», υπογραμμίζει.

Σύμφωνα με την Περιφερειακή Διεύθυνση Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης, 29 μονάδες αναστέλλουν την εκπαίδευση για την τρέχουσα περίοδο και τέσσερις μονάδες καταργούνται. Η συντριπτική πλειονότητα αυτών των σχολείων βρίσκεται σε αγροτικές περιοχές. Όπως αναφέρεται στο συνημμένο ΦΕΚ 4552Β-2025, στην Περιφέρεια Στερεάς Ελλάδας καταργούνται από το σχολικό έτος 2025-2026 τέσσερις σχολικές μονάδες: Τρία δημοτικά σχολεία και ένα νηπιαγωγείο. Πρόκειται για το Δημοτικό Σχολείο Πούρνου (ΔΠΕ Εύβοιας), το Δημοτικό Σχολείο Σωληναρίου (ΔΠΕ Βοιωτίας), το Δημοτικό Σχολείο Χρισσού (ΔΠΕ Φωκίδας) και το Νηπιαγωγείο Γοργοποτάμου (ΔΠΕ Φθιώτιδας). Αντίθετα, προάγεται από το σχολικό έτος 2025-2026 το 6ο Νηπιαγωγείο Θήβας (ΔΠΕ Βοιωτίας) από τριθέσιο σε τετραθέσιο.

Κατά το σχολικό έτος 2024-2025, βρίσκονταν σε αναστολή 29 σχολικές μονάδες: 12 δημοτικά (τρία ειδικής αγωγής) και 17 νηπιαγωγεία (τρία ειδικής αγωγής). Τέσσερις από αυτές τις σχολικές μονάδες έκλεισαν κατά το 2024-2025. Το νηπιαγωγείο Φουρνάς, ενώ ξεκίνησε σε αναστολή, επαναλειτούργησε στα μέσα της σχολικής χρονιάς.

ΘΕΣΣΑΛΙΑ: Με 74 σχολεία λιγότερα ξεκίνησε η χρονιά

Το οξύ δημογραφικό πρόβλημα που αντιμετωπίζει η θεσσαλική ύπαιθρος αποτυπώνεται και από τον μαθητικό πληθυσμό, που μειώνεται κάθε χρόνο. Έτσι, η φετινή σχολική χρονιά ξεκίνησε με 74 σχολεία λιγότερα, κυρίως στην επαρχία. Σε χωριά και κωμοπόλεις της Θεσσαλίας, σχολικές μονάδες είτε συγχωνεύθηκαν είτε παρέμειναν κλειστές λόγω του μικρού αριθμού μαθητών. Σε ορισμένες περιπτώσεις, τα παιδιά αναγκάζονται να μετακινούνται καθημερινά σε γειτονικούς οικισμούς για να φοιτήσουν, κάτι που επιβαρύνει ιδιαίτερα τις οικογένειες.

Σχολεία πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης έκλεισαν, επειδή δεν συγκέντρωσαν τον ελάχιστο απαιτούμενο αριθμό μαθητών, ενώ σε άλλες περιπτώσεις, τμήματα λειτουργούν με οριακό αριθμό παιδιών. Το πρόβλημα είναι πιο έντονο σε ορεινούς και αγροτικούς δήμους, όπου η μείωση γεννήσεων και η μετανάστευση νέων οικογενειών έχουν αφήσει τα χωριά χωρίς μαθητικό πληθυσμό.

Αναλυτικά, τα στοιχεία για τα σχολεία που έκλεισαν ανά περιφερειακή ενότητα έχουν ως εξής:

✱ Στον Νομό Καρδίτσας, δεν θα λειτουργήσουν 14 μονοθέσια νηπιαγωγεία και έξι δημοτικά, μεταξύ αυτών αρκετά στις πλημμυρόπληκτες περιοχές (βλ. Βλοχός) ή στις ορεινές (βλ. Ρεντίνα).

✱ Στον Νομό Λάρισας, δεν θα λειτουργήσουν 13 μονοθέσια νηπιαγωγεία στην πόλη και στα χωριά, καθώς και το δημοτικό σχολείο στην ορεινή Καλλιπεύκη.

✱ Στον Νομό Μαγνησίας, δεν θα λειτουργήσουν 13 σχολεία (οκτώ νηπιαγωγεία, πέντε δημοτικά).

✱ Στον Νομό Τρικάλων, δεν θα λειτουργήσουν 19 νηπιαγωγεία και οκτώ δημοτικά, τα περισσότερα στα χωριά του Ασπροποτάμου.

Γονείς, τοπικές αρχές και εκπαιδευτικοί εκφράζουν την έντονη ανησυχία τους για το μέλλον της εκπαίδευσης στην ύπαιθρο. Πολλοί κάνουν λόγο για έναν φαύλο κύκλο: Όσο λιγοστεύουν τα παιδιά, κλείνουν τα σχολεία, και όσο κλείνουν τα σχολεία, οι οικογένειες εγκαταλείπουν τα χωριά. Η Περιφέρεια Θεσσαλίας και οι δήμοι ζητούν από το υπουργείο Παιδείας να εξετάσει μέτρα ενίσχυσης της αγροτικής και ορεινής εκπαίδευσης, ώστε να μη σβήσουν τα σχολεία, που αποτελούν ζωντανό κύτταρο της τοπικής κοινωνίας.

ΔΥΤΙΚΗ ΕΛΛΑΔΑ: Σταθερά πτωτική η πορεία των εγγραφών στα δημοτικά σχολεία
την τελευταία δεκαετία

Με συνεχή μείωση του μαθητικού πληθυσμού βρίσκεται αντιμέτωπη και η Δυτική Ελλάδα, καθώς οι εγγραφές στα δημοτικά σχολεία καταγράφουν σταθερή πτωτική πορεία την τελευταία δεκαετία. Η υπογεννητικότητα, η αστυφιλία και η εγκατάλειψη της υπαίθρου διαμορφώνουν ένα σκηνικό που απειλεί άμεσα το μέλλον πολλών σχολικών μονάδων, ιδιαίτερα σε αγροτικές και ορεινές περιοχές.

Τα επίσημα στοιχεία επιβεβαιώνουν την ανησυχητική αυτή τάση, φέρνοντας στο προσκήνιο μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις για την εκπαίδευση και την κοινωνική συνοχή της περιφέρειας. Σύμφωνα με τον περιφερειακό διευθυντή Εκπαίδευσης Δυτικής Ελλάδας, Νίκο Δελέγκο, οι εγγραφές στην Α’ Δημοτικού έχουν παρουσιάσει μείωση κατά 24,03% την τελευταία δεκαετία. Από τις 6.962 εγγραφές το 2014, ο αριθμός έπεσε στις 5.208 πέρυσι.

Η εντονότερη μείωση καταγράφηκε στην Ηλεία, όπου οι εγγραφές μειώθηκαν κατά 30,76%. Από 1.541 μαθητές το 2014 σε μόλις 1.067 το 2024. Στην Αιτωλοακαρνανία, η μείωση έφτασε το 25,67%, καθώς οι εγγραφές από 2.154 το 2014 περιορίστηκαν σε 1.601 το 2025. Στην Αχαΐα, η πτώση ανήλθε σε 19,77%, με τον αριθμό των μαθητών να μειώνεται από 3.267 σε 2.621 μέσα σε δέκα χρόνια.

Η εικόνα, φέτος, εμφανίζεται ακόμη πιο δυσοίωνη, καθώς με την προσμέτρηση και των απωλειών του σχολικού έτους 2025-26 η συνολική μείωση μαθητών ανέρχεται στο 27,7%.

Παρ’ όλα αυτά, κανένα σχολείο στη Δυτική Ελλάδα δεν τίθεται σε αναστολή λειτουργίας. Όλες οι σχολικές μονάδες που λειτούργησαν πέρυσι συνεχίζουν και φέτος τη δραστηριότητά τους. Ωστόσο, σε αρκετές περιπτώσεις λειτουργούν τμήματα με ελάχιστους μαθητές, ιδιαίτερα σε ορεινές και αγροτικές περιοχές, γεγονός που αντικατοπτρίζει την απομάκρυνση των οικογενειών από την ύπαιθρο, ενισχύοντας τον κίνδυνο κλεισίματος σχολικών μονάδων και επηρεάζοντας άμεσα τη ζωή των τοπικών κοινοτήτων.

ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ: Δυσεπίλυτο το πρόβλημα της υπογεννητικότητας

Με απόφαση του περιφερειακού διευθυντή Εκπαίδευσης Πελοποννήσου, Δημήτρη Οικονομόπουλου, ανακοινώθηκε η παράταση αναστολής λειτουργίας επτά σχολικών μονάδων στην Αργολίδα για το σχολικό έτος 2025-2026, καθώς δεν συμπληρώθηκε ο ελάχιστος αριθμός μαθητών.

Η απόφαση αφορά έξι νηπιαγωγεία και ένα δημοτικό σχολείο, τα οποία δεν κατέγραψαν νέες εγγραφές ή παρουσίασαν μηδενικό μαθητικό δυναμικό. Πιο συγκεκριμένα, τα σχολεία που αναστέλλουν για ακόμη μία χρονιά τη λειτουργία τους είναι τα εξής: 2ο Νηπιαγωγείο Ερμιόνης, 2ο Νηπιαγωγείο Λυγουριού, Νηπιαγωγείο Πυργιωτίκων, Νηπιαγωγείο Δημαίνης, Νηπιαγωγείο Νέου Ροεινού, Νηπιαγωγείο Σκοτεινής, Δημοτικό Σχολείο Αχλαδοκάμπου.

Ως κοινό χαρακτηριστικό των παραπάνω περιπτώσεων, ο διευθυντής της Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης Αργολίδας, Δημήτρης Σίδερης, επισημαίνει με σχετικές του δηλώσεις ότι τα προβλήματα που καταγράφονται δεν είναι σημερινά, αλλά έχουν σχέση με την τριετή ανάκληση της λειτουργίας τους λόγω έλλειψης νέων εγγραφών, ενώ σε κάποιες άλλες περιπτώσεις έχουν σχέση με τον αριθμό των μαθητών, που είναι κάτω των πέντε.

«Τα επτά σχολεία που καταγράφονται αποτελούν κομμάτι του προβλήματος της υπογεννητικότητας. Είναι αδύνατον, πλέον, να καλύπτουμε τέτοιες περιπτώσεις, αφού είναι σε κοινή θέα με τα λογισμικά που διαθέτει το υπουργείο Παιδείας και οφείλουμε να υπακούμε στην υπάρχουσα νομοθεσία», τονίζει.

Συνεχίζοντας, ο κ. Σίδερης αναφέρει ως χαρακτηριστικό παράδειγμα το Νηπιαγωγείο Σκοτεινής στην Αργολίδα, όπου φέτος δεν έγινε καμία εγγραφή, και επανέλαβε ότι «δεν καταργείται κανένα σχολείο, αλλά μπαίνουν σε αναστολή λειτουργίας μέχρι να αλλάξουν τα δεδομένα».

Συνολικά, στην περιφέρεια, ο κ. Οικονομόπουλος αποφάσισε την αναστολή λειτουργίας 15 δημοτικών σχολείων και 22 νηπιαγωγείων, εξαιτίας μηδενικών εγγραφών ή της απουσίας του ελάχιστου απαιτούμενου μαθητικού δυναμικού.

ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ – ΘΡΑΚΗ: Ανησυχία για τις μετακινήσεις μαθητών και εκπαιδευτικών

Το πρώτο κουδούνι στα δημοτικά σχολεία μικρών χωριών είναι ο πιο ευχάριστος ήχος που περιμένουν να ακούσουν οι κάτοικοι. Στη Ροδόπη, η «ΥΧ» μαθαίνει ότι πρόεδρος ορεινής κοινότητας με ένα μειονοτικό δημοτικό μετρά τους μαθητές και δηλώνει με ικανοποίηση ότι φέτος το σχολείο τους λειτουργεί, αφού πέρασε μια περίοδο αναστολής. Σε ό,τι αφορά τα δημόσια σχολεία που δεν πληρούν πια τις προϋποθέσεις λειτουργίας, διατηρούνται σε αναστολή για μία τριετία και, σε περίπτωση που μέχρι τότε δεν συμπληρώσουν τον ελάχιστο απαιτούμενο αριθμό μαθητών, καταργούνται.

Στην Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας – Θράκης, το δημογραφικό πρόβλημα έχει λάβει δραματικές διαστάσεις, καθώς τρεις δήμοι βρίσκονται στους 15 πρώτους της χώρας με τη μεγαλύτερη ποσοστιαία μείωση πληθυσμού τη δεκαετία 2011-2021. Ο λόγος για τους δήμους Νευροκοπίου και Παρανεστίου Δράμας, που βρίσκονται στη δεύτερη και τέταρτη θέση αντίστοιχα, και τον Δήμο Σουφλίου Έβρου, που καταλαμβάνει τη 13η θέση.

Σε επίπεδο Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης ιδρύονται Εσπερινά ΕΠΑΛ στη Σαμοθράκη Έβρου και τις Σάπες Ροδόπης, καθώς επίσης και Καλλιτεχνικό Γυμνάσιο Δράμας στην Πετρούσα.

Στην Καβάλα, συγχωνεύονται το 10ο με το 12ο Δημοτικό, που βρίσκονται στην ίδια αυλή και δημιουργείται ένα 12θέσιο. Επίσης, σε ένα 12θέσιο συγχωνεύονται το 11ο και το 14ο Δημοτικό. Η πρόεδρος του Συλλόγου Εκπαιδευτικών Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης Καβάλας, Κική Λαζαρίδου, εξηγεί ότι γενικά δημιουργείται συσσώρευση μαθητών, ενώ στη δεύτερη περίπτωση προκύπτουν και προβλήματα μετακίνησης μαθητών. «Επίσης, το 2ο και 3ο Νηπιαγωγείο στην Πέραμο γίνονται ένα διθέσιο», σημειώνει.

Η ίδια προσθέτει ότι συνέπεια των παραπάνω είναι να χάνονται οργανικές θέσεις εκπαιδευτικών, που υποχρεώνονται να μετακινηθούν σε άλλους δήμους. «Έχουμε συγκέντρωση πολλών νηπίων και, μάλιστα, τα τελευταία χρόνια αυξάνονται οι διαγνώσεις από τα Κέντρα Διεπιστημονικής Αξιολόγησης, Συμβουλευτικής και Υποστήριξης (ΚΕΔΑΣΥ) για παιδιά που χρειάζονται παράλληλη στήριξη. Ως εκπαιδευτικοί, θεωρούμε ότι στο νηπιαγωγείο και τις πρώτες τάξεις του δημοτικού, ο ιδανικός αριθμός είναι τα 15 άτομα και από τη Γ’ έως τη ΣΤ’ Δημοτικού τα 20, ενώ τώρα είναι 25 μαθητές», επισημαίνει.

Οι εκπαιδευτικοί τονίζουν ότι δεν πρέπει να λαμβάνονται αποφάσεις εις βάρος της ελληνικής οικογένειας, αλλά πρέπει να έχουν γνώμονα «το δημόσιο σχολείο να μείνει ανοιχτό, ζωντανό και δίπλα σε κάθε παιδί».

Στην Ξάνθη, οι αντιδράσεις εκπαιδευτικών, γονέων και φορέων οδήγησαν σε αποτροπή της συγχώνευσης των 9ου και 18ου Δημοτικού. Ο Διδασκαλικός Σύλλογος εξέφρασε την ικανοποίησή του, ωστόσο, παράλληλα, κοινοποιεί την ανησυχία του «για τη μείωση των αιθουσών διδασκαλίας στο πλαίσιο των παρεμβάσεων στα κτήρια των σχολείων», με αποτέλεσμα «τη δημιουργία δύο υπερμεγέθων τμημάτων στην Α’ Δημοτικού, από ένα στα δύο συστεγαζόμενα σχολεία, αντί τριών που λειτούργησαν πέρσι, και τη συγχώνευση, επίσης, των τριών τμημάτων της
Γ’ Δημοτικού σε δύο υπερμεγέθη».

Οι εκπαιδευτικοί καταγράφουν τα κενά στη γενική και την ειδική αγωγή και ζητούν άμεσα προσλήψεις. Η κα Λαζαρίδου αναφέρει χαρακτηριστικά ότι η Διεύθυνση Πρωτοβάθμιας Καβάλας ζήτησε 280 εκπαιδευτικούς και το υπουργείο Παιδείας έστειλε 162 αναπληρωτές, άρα καλύφθηκε των 58% αναγκών.

ΚΡΗΤΗ: «Ανάχωμα» στην πτωτική τάση η οικονομία και οι οικογένειες

Χωρίς σημαντικές μεταβολές δείχνει να παραμένει φέτος η Κρήτη. Η μεγάλη εικόνα, με βάση και τα διαθέσιμα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ για την περιοχή (βλ. σχετικό πίνακα), είναι ότι η Κρήτη ναι μεν ακολουθεί κι εκείνη την πανελλαδική τάση, ωστόσο το κάνει με πιο αργούς ρυθμούς και τα κλεισίματα-συμπτύξεις σχολικών μονάδων θα τελεστούν τελικά κι εκεί, αλλά με… χρονοκαθυστέρηση.

Σύμφωνα με τον Γιώργο Πολάκη, αναπληρωματικό μέλος Περιφερειακού Υπηρεσιακού Συμβουλίου Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης (ΠΥΣΠΕ) Ρεθύμνου, «στην Κρήτη φέτος δεν είχαμε αναστολές λειτουργίας σχολείων ή νηπιαγωγείων. Ωστόσο, αυτό δεν είναι δείγμα ότι δεν υπάρχει πρόβλημα. Εάν εξετάσουμε προσεκτικά τους αριθμούς ανά σχολείο, θα δούμε μια μείωση σε συγκεκριμένες περιοχές, που εκδηλώνεται με μείωση τμημάτων ή μείωση αριθμού μαθητών ανά τμήμα».

Σύμφωνα με τον ίδιο, τα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ δείχνουν ότι στην Κρήτη, παρά το γεγονός ότι οι θάνατοι ξεπερνούν τις γεννήσεις σε τρεις από τους τέσσερις νομούς, δεν υπάρχει η δημογραφική κατάρρευση που βλέπουμε σε άλλες περιοχές. Υπάρχουν ακόμα περιοχές στην ύπαιθρο που γεννάνε τρία, τέσσερα ή και παραπάνω παιδιά. Οι πολλές πηγές εισοδήματος του νησιού (τουρισμός, αγροτική παραγωγή, ενοικίαση σπιτιών σε φοιτητές και δημόσιους υπαλλήλους) επιτρέπουν έναν οικογενειακό προγραμματισμό με περισσότερα παιδιά σε σχέση με την υπόλοιπη Ελλάδα.