Νέες Γονιδιωματικές Τεχνικές: Τι περιλαμβάνει η νέα συμφωνία, ποιοι αντιδρούν και πώς θα εξαλειφθούν οι φόβοι των καταναλωτών

Οι διαπραγματευτές του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου κατέληξαν στις 4 Δεκεμβρίου σε προσωρινή πολιτική συμφωνία σχετικά με τον κανονισμό που διέπει τα φυτά τα οποία αναπτύσσονται με Νέες Γονιδιωματικές Τεχνικές (NGTs), στον τέταρτο και τελικό τρίλογο υπό την προεδρία της Δανίας. Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Ένωση, η εξέλιξη αυτή θεωρείται κρίσιμη για την προσαρμογή της ευρωπαϊκής γεωργίας στις προκλήσεις της κλιματικής αλλαγής.

Αγροτικές οργανώσεις και φορείς, όπως οι Copa & Cogeca, CEJA και Euroseeds, καλωσόρισαν τη συμφωνία, τη στιγμή που οργανώσεις που εκπροσωπούν τη βιολογική γεωργία αντιδρούν. Αναφορικά με τη σημασία της συμφωνίας αυτής για την Ευρώπη και την Ελλάδα, καθώς και για το αν υπάρχουν κίνδυνοι για τους καταναλωτές, διευκρινίσεις δίνει, μιλώντας στην «ΥΧ», ο Δρ Ιωάννης Γανόπουλος, διευθυντής Eρευνών στο Ινστιτούτο Γενετικής Βελτίωσης & Φυτογενετικών Πόρων του ΕΛΓΟ-ΔΗΜΗΤΡΑ. Πιο αναλυτικά, το νέο πλαίσιο εισάγει μια διάκριση δύο κατηγοριών:

Κατηγορία 1: Φυτά ισοδύναμα με τα συμβατικά

Τα φυτά της κατηγορίας NGT-1 αναγνωρίζονται πλέον ως ισοδύναμα με τα φυτά που παράγονται με συμβατικές μεθόδους.

Αυτό σημαίνει:

✱ Απλουστευμένη διαδικασία αξιολόγησης.

✱ Καμία υποχρεωτική επισήμανση για τα προϊόντα, με εξαίρεση τους σπόρους και το πολλαπλασιαστικό υλικό.

✱ Ταχύτερη είσοδος στην αγορά.

Ωστόσο, υπάρχει μια σημαντική ασφαλιστική δικλίδα: Δύο χαρακτηριστικά –η αντοχή σε ζιζανιοκτόνα και η παραγωγή «γνωστής εντομοκτόνου ουσίας»– αποκλείονται ρητά από την κατηγορία 1 και μεταφέρονται στην κατηγορία 2, ώστε να παραμένουν υπό αυστηρότερο έλεγχο.

Κατηγορία 2: Πιο σύνθετες τροποποιήσεις υπό το καθεστώς των ΓΤΟ

Τα φυτά NGT-2 θα συνεχίσουν να ρυθμίζονται σύμφωνα με τη νομοθεσία για τους ΓΤΟ, διατηρώντας:

✱ Υποχρεωτική επισήμανση.

✱ Ιχνηλασιμότητα και παρακολούθηση.

✱ Διαδικασία αδειοδότησης.

Η διαφορά ανάμεσα σε NGT και ΓΤΟ

Όπως αναφέρει στην «ΥΧ» ο Δρ Γανόπουλος σχετικά με τη διαφορά μεταξύ φυτών NGT και ΓΤΟ, «οι νέες γονιδιωματικές τεχνολογίες (NGT) βασίζονται σε μικρές, στοχευμένες αλλαγές στο DNA ενός φυτού, χωρίς εισαγωγή γενετικού υλικού από άλλους οργανισμούς. Στηρίζονται κυρίως στο CRISPR, ένα “μοριακό εργαλείο” που επιτρέπει ακριβείς μεταβολές σε γονίδια που ήδη υπάρχουν στο ίδιο είδος ή σε συγγενικά του.

Οι αλλαγές αυτές συχνά δεν ξεχωρίζουν από φυσικές μεταλλάξεις ή από μεταβολές που θα μπορούσαν να προκύψουν με την κλασική γενετική βελτίωση. Αντίθετα, οι κλασικοί ΓΤΟ περιλαμβάνουν μεταφορά γονιδίων από μη συγγενικά είδη, γι’ αυτό και παραμένουν σε αυστηρότερο ρυθμιστικό καθεστώς. Η νέα ευρωπαϊκή συμφωνία αναγνωρίζει αυτήν τη διαφορά και αντιμετωπίζει ένα τμήμα των NGT φυτών ως ισοδύναμο των συμβατικών ποικιλιών».

Η σημασία της συμφωνίας για την ευρωπαϊκή γεωργία

Όσον αφορά τη σημασία αυτής της συμφωνίας και τα σημεία που χρειάζονται προσοχή, ο κ. Γανόπουλος τονίζει ότι «η απόφαση αυτή ανοίγει τον δρόμο για ταχύτερη ανάπτυξη και διάθεση νέων ποικιλιών, πιο ανθεκτικών στην ξηρασία, τη ζέστη και τις ασθένειες. Η Ευρώπη επιχειρεί να καλύψει το χαμένο έδαφος σε σχέση με άλλες χώρες που ήδη αξιοποιούν NGT τεχνολογίες.

Για την Ελλάδα, όπου η κλιματική πίεση είναι ιδιαίτερα έντονη, αυτό μπορεί να αποδειχθεί κρίσιμο στη διατήρηση της παραγωγικότητας. Ωστόσο, παραμένουν ζητήματα πατεντών, πρόσβασης στο γενετικό υλικό και συνύπαρξης με τη βιολογική γεωργία, όπου τα NGT παραμένουν απαγορευμένα. Επίσης, χρειάζεται προσοχή στις σωρευτικές επιδράσεις, όταν πολλές NGT ποικιλίες καλλιεργούνται ταυτόχρονα στο ίδιο περιβάλλον. Η τεχνολογία δίνει λύσεις, αλλά απαιτεί και ένα σταθερό σύστημα παρακολούθησης».

Οι υποστηρικτές της συμφωνίας

Οι Copa – Cogeca, CEJA και Euroseeds συγκλίνουν στον κοινό παρονομαστή ότι η νέα νομοθεσία μπορεί να αποτελέσει καταλύτη για μια πιο ανθεκτική, ανταγωνιστική και βιώσιμη ευρωπαϊκή γεωργία. Πιο συγκεκριμένα, οι Copa – Cogeca χαιρέτισαν τη συμφωνία, τονίζοντας ότι οι NGTs προσφέρουν «απτά εργαλεία» απέναντι στις πιέσεις της κλιματικής αλλαγής, των νέων εχθρών και της ανάγκης διασφάλισης της επισιτιστικής ασφάλειας. Παράλληλα, όμως, ζητούν επιμονή στην παρακολούθηση της εφαρμογής, ώστε να αποτραπούν περιττά βάρη για παραγωγούς και επιχειρήσεις.

Στο ίδιο πνεύμα, αλλά με έμφαση στις ανάγκες της νέας γενιάς, η CEJA, η ευρωπαϊκή οργάνωση νέων αγροτών, χαρακτήρισε τη συμφωνία «σημαντικό βήμα» για να ενταχθούν οι NGT στο διαθέσιμο τεχνολογικό οπλοστάσιο των νέων παραγωγών. Τέλος, η Euroseeds, που εκπροσωπεί τον ευρωπαϊκό τομέα σπόρων, έκανε λόγο για «θετική κατάληξη» της τέταρτης και τελευταίας τριμερούς διαπραγμάτευσης, την οποία θεωρεί κομβικό βήμα για μια καινοτόμα, ανθεκτική και ανταγωνιστική ευρωπαϊκή αγροτική παραγωγή.

Οι αντιδράσεις

Φορείς που εκπροσωπούν τον βιολογικό τομέα εκφράζουν βαθύ προβληματισμό. Η IFOAM Organics Europe κάνει λόγο για «μεγάλες ελλείψεις» στο κείμενο της συμφωνίας και προειδοποιεί πως αυτή βασίζεται σε «υποθετικές υποσχέσεις» περί βιωσιμότητας των NGTs, ενώ, ταυτόχρονα, αποδυναμώνει τις απαιτήσεις για πατέντες και ιχνηλασιμότητα. Ακόμα πιο αιχμηρή είναι η στάση του αγροτικού κινήματος European Coordination Via Campesina (ECVC), η οποία καταγγέλλει ότι το συμφωνηθέν κείμενο «αγνοεί πλήρως τις ανησυχίες των αγροτών, ειδικά στο ζήτημα της πατέντας».

NGT και καταναλωτές

Καταλήγοντας, σε ό,τι αφορά τους καταναλωτές και τις ανησυχίες που εγείρονται, ο κ. Γανόπουλος επισημαίνει: «Τα διαθέσιμα επιστημονικά δεδομένα δεν δείχνουν ότι οι μικρές, στοχευμένες CRISPR αλλαγές δημιουργούν νέους κινδύνους για την υγεία, όταν είναι αντίστοιχες φυσικών μεταλλάξεων. Τα προϊόντα από NGT Κατηγορίας 1 δεν θα φέρουν σήμανση ΓΤΟ, όμως όλες οι NGT ποικιλίες θα καταγράφονται σε δημόσια βάση δεδομένων».

Και προσθέτει: «Οι ανησυχίες των πολιτών σχετίζονται περισσότερο με τη διαφάνεια και τη μακροπρόθεσμη επίδραση της τεχνολογίας. Εδώ η ερευνητική κοινότητα έχει καθοριστικό ρόλο. Οι CRISPR τροποποιήσεις είναι μικρές και συχνά δύσκολο να εντοπιστούν χωρίς εξειδικευμένα εργαλεία. Είναι απαραίτητο να αναπτυχθούν αξιόπιστες τεχνολογίες ανίχνευσης και ιχνηλασιμότητας, ώστε να υπάρχει πραγματικός έλεγχος και διαφάνεια σε όλη την αλυσίδα παραγωγής. Με συνεπή παρακολούθηση και δημόσιες υποδομές ελέγχου, οι NGT μπορούν να αξιοποιηθούν υπεύθυνα, χωρίς να δημιουργούν αδικαιολόγητο φόβο στους καταναλωτές και συμβάλλοντας σε μια πιο βιώσιμη και ανθεκτική γεωργία».

Επόμενα βήματα

Η συμφωνία πρέπει τώρα να εγκριθεί επίσημα από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο. Μόλις εγκριθεί και δημοσιευθεί στην Επίσημη Εφημερίδα της ΕΕ, θα τεθεί σε ισχύ 20 ημέρες αργότερα, ενώ η εφαρμογή των κανόνων θα ξεκινήσει δύο χρόνια μετά.