Πώς θα αποκατασταθούν τα πλημμυρισμένα εδάφη της Θεσσαλίας

Η πλημμύρα στη Θεσσαλία ήταν ένα ακραίο γεγονός εκτός κάθε πρόβλεψης, με βροχοπτώσεις που κυμαίνονταν από 500 χιλιοστά έως 1.100 σε 24 ώρες. Πρόκειται για περίπου 500.000 – 1 εκατομμύριο τόνους νερού ανά km2. Σε μια περιοχή 15.000 km2, όπως η Θεσσαλία, υπολογίζουμε μια συνολική εισροή βροχοπτώσεων περίπου 7-10 δισεκατομμυρίων τόνων νερού, που ήταν αδύνατον να διαχειριστεί το σημερινό δίκτυο ποταμών.

Υπολογίζοντας μια περιεκτικότητα εδάφους περίπου 5%-10% στο πλημμυρισμένο νερό, σημαίνει ότι περίπου 500 εκατομμύρια τόνοι γόνιμων εδαφών έχουν μετακινηθεί (και μερικώς χαθεί) με αυτή την πλημμύρα. Καθώς έχω γεννηθεί στην περιοχή, γνωρίζω τα κύρια τοπογραφικά και γεωργικά χαρακτηριστικά της. Οι πρόσφατες ισχυρές βροχοπτώσεις (4-7 Σεπτεμβρίου 2023) και οι πλημμύρες που ακολούθησαν στη Θεσσαλία, θα έχουν σημαντικές επιπτώσεις στην υγεία του εδάφους. Γενικά, οι πλημμύρες μπορούν να διαταράξουν τα οικοσυστήματα του εδάφους και να επιδεινώσουν τη γονιμότητά του, τη δομή του και τη διαθεσιμότητα θρεπτικών ουσιών.

Οι συνέπειες περιλαμβάνουν, μεταξύ άλλων, απώλεια γόνιμων εδαφών λόγω υδάτινης διάβρωσης, απώλεια οργανικού άνθρακα, διαταραχή της βιοποικιλότητας, εκτεταμένη διάχυτη ρύπανση και τελικά συμπίεση του εδάφους.

Παρασύρθηκαν τα εύφορα τμήματα

Οι έντονες βροχοπτώσεις σε περιοχές με κλίση έχουν ως επίπτωση την απώλεια του πιο εύφορου τμήματος των εδαφών (0-20 εκατοστά). Οι ακραίες βροχοπτώσεις (μεταξύ 400 χιλιοστών στη Λάρισα, 500 χιλιοστών στα Τρίκαλα και σχεδόν 1.000 χιλιοστων στη Μαγνησία) είχαν τεράστια διαβρωτική ισχύ και προκάλεσαν απώλεια του εδάφους (0-20 εκατοστά) στις περισσότερες λοφώδεις περιοχές της Θεσσαλίας (περιοχές από Νίκαια έως Φάρσαλα και Δομοκό).

Η πλημμύρα παρέσυρε το ανώτερο στρώμα των γόνιμων εδαφών. Αυτή η απώλεια επιφανειακών εδαφών οδηγεί σε απώλεια οργανικού άνθρακα και εξάντληση των θρεπτικών συστατικών που επηρεάζουν αρνητικά τη γονιμότητα του εδάφους. Μια άλλη συνέπεια των πλημμυρών και της διάβρωσης είναι η εναπόθεση ιζημάτων. Τα ιζήματα εναποτίθενται κυρίως σε πεδινές περιοχές (κάμπος Λάρισας). Η εναπόθεση ιζημάτων μπορεί να είναι ευεργετική μακροπρόθεσμα, με την αναπλήρωση των θρεπτικών συστατικών. Ωστόσο, η υπερβολική διάθεση ιζημάτων (ή η συμπερίληψη πετρωμάτων, λίθων, κ.λπ.) μπορεί να οδηγήσει σε υποβάθμιση της γης, καθώς θα εμποδίσει τη διείσδυση του νερού και την ανάπτυξη των ριζών.

Επομένως, εάν η εναπόθεση ιζημάτων είναι μικρότερη από 10-20 εκατοστά, αυτά θα αναμειχθούν με το όργωμα και μπορεί να είναι ευεργετικά, εάν δεν περιλαμβάνουν πέτρες και άμμο. Ωστόσο, σε περιοχές με εναπόθεση ιζημάτων άνω των 50 εκατοστών, η καλλιέργεια θα είναι δύσκολο να είναι πλήρως παραγωγική και ο σχηματισμός νέου εδαφικού υποστρώματος θα γίνει με χαμηλό πορώδες και μικρή διείσδυση νερού, μειώνοντας την παραγωγικότητα του εδάφους.

Ως εκ τούτου, προτείνουμε μια κατά περίπτωση αξιολόγηση με βάση τόσο την ποσότητα των ιζημάτων, όσο και τον τύπο των ιζημάτων (φυτικά υπολείμματα έναντι πετρωμάτων και λίθων).

Λιγότερο γόνιμα τα εδάφη

Η γονιμότητα του εδάφους οφείλεται κυρίως στην περιεκτικότητα του εδάφους σε οργανικό άνθρακα. Τα εδάφη στη Θεσσαλία έχουν ήδη πολύ χαμηλή περιεκτικότητα σε οργανικό άνθρακα (< 2%) και το γεγονός της πλημμύρας μπορεί να προκαλέσει περαιτέρω απώλεια άνθρακα βραχυπρόθεσμα.

Σε λοφώδεις περιοχές με απώλεια επιφανειακού εδάφους λόγω διάβρωσης, το υπέδαφος έχει λιγότερο οργανικό άνθρακα και επομένως θα είναι λιγότερο γόνιμο. Ωστόσο, αυτή η παρατεταμένη υπερχείλιση (τώρα είναι πάνω από 10-15 ημέρες) κατά τη διάρκεια της πλημμύρας μπορεί να δημιουργήσει συνθήκες στέρησης οξυγόνου, που προάγουν την αποσύνθεση της οργανικής ύλης, μειώνοντας την περιεκτικότητά της στα εδάφη.

Αντίθετα, σε περιοχές όπου υπάρχει απόθεση παχύρρευστου ιζήματος (συμπεριλαμβανομένων των φυτικών υπολειμμάτων) χωρίς μακροχρόνια υπερχείλιση, μπορεί να υπάρχουν θετικές επιπτώσεις στην αύξηση της περιεκτικότητας του εδάφους σε οργανικό άνθρακα.

Ένας παράγοντας που παραβλέπεται στη μελέτη εδαφών είναι η βιοποικιλότητα του εδάφους, καθώς υπάρχει ένας ολόκληρος κόσμος μικροοργανισμών κάτω από τη γη, που συμβάλλουν στη διατήρηση του εδάφους σε καλή κατάσταση. Η βιοποικιλότητα του εδάφους περιλαμβάνει μια απίστευτη ποικιλία οργανισμών, που κυμαίνονται από μικροσκοπικά βακτήρια και μύκητες μέχρι μεγάλους «εργάτες» οικοσυστημάτων, όπως γαιοσκώληκες και μυρμήγκια. Η απορροή του εδάφους μπορεί να μετακινήσει τους οργανισμούς σε σημαντικές αποστάσεις. Η ένταση των διαβρωτικών γεγονότων και των πλημμυρών μπορεί να αλλάξει και, ενδεχομένως, να καταστρέψει μέρος ή ολόκληρες κοινότητες τέτοιων οργανισμών.

Η απώλεια μεγάλης ποσότητας εδάφους οδηγεί στη διασπορά και στην ανάμειξη ενός τεράστιου πλούτου και αφθονίας εδαφικών οργανισμών. Κατά συνέπεια, η διάβρωση έχει άμεσο αντίκτυπο στη δυναμική του πληθυσμού του εδάφους.

Τα νερά της πλημμύρας μεταφέρουν ρύπους σε αρκετά χιλιόμετρα από την πηγή και τους ανακατανέμουν σε νέες περιοχές, εξαπλώνοντας τη ρύπανση σε εδάφη που δεν είχαν επηρεαστεί προηγουμένως. Μεγάλα προβλήματα θα προκληθούν επίσης από την τοπική ρύπανση του εδάφους από χημικά, πρατήρια πετρελαίου, βιομηχανικά υπολείμματα, βαρέα μέταλλα και λυματολάσπη, καθώς η πλημμυρισμένη περιοχή περιλαμβάνει πολλές μικρομεσαίες βιομηχανίες, πρατήρια καυσίμων και αποθήκες αγροχημικών.

Αυτό είναι εξαιρετικά σημαντικό, καθώς η ρύπανση είναι μια έντονη διαδικασία υποβάθμισης που μειώνει περαιτέρω την υγεία του εδάφους με κινδύνους και για την ανθρώπινη υγεία. Για μια τέτοια πλημμύρα, η διάχυτη μόλυνση πρέπει να αξιολογηθεί σοβαρά με έρευνες σε εδάφη γύρω από βιομηχανικές εγκαταστάσεις ή περιοχές πιθανών πηγών μόλυνσης (πρατήρια υγρών καυσίμων, αποθήκες χημικών κ.λπ.).

Κίνδυνος από τη συμπύκνωση

Ένας μεγάλος κίνδυνος για τα γεωργικά εδάφη είναι η συμπύκνωση. Η δύναμη του νερού έχει συμπιέσει τα σωματίδια του εδάφους και έχει μειωθεί ο χώρος πόρων, αυξάνοντας τη χύδην πυκνότητα.

Τα συμπιεσμένα εδάφη έχουν μειωμένη ικανότητα συγκράτησης νερού και είναι επιρρεπή σε προβλήματα αποστράγγισης. Αυτό μπορεί να επιδεινωθεί περαιτέρω εάν οι αγρότες χρησιμοποιήσουν βαριά μηχανήματα για τη διαχείριση των πλημμυρισμένων λυμάτων.

Θα πρέπει να υπάρξει ενημέρωση προς τους αγρότες να μη χρησιμοποιούν βαριά μηχανήματα τους επόμενους μήνες, καθώς μπορεί να συμπιεστούν τα εδάφη και να προκαλέσουν περαιτέρω απώλεια γονιμότητας του εδάφους. Συνιστούμε μειωμένη καλλιέργεια λόγω του κινδύνου συμπίεσης, διαταραχής και καταστροφής της δομής, μέχρι τη χρήση τεχνικών μη άροσης (σπορά απευθείας στο χωράφι).

Στο μεγαλύτερο μέρος του θεσσαλικού κάμπου, οι αγρότες έχουν επενδύσει σε μόνιμες καλλιέργειες (ροδάκινα, αμύγδαλα, μήλα, βερίκοκα κ.λπ.). Τα νερά της πλημμύρας μπορούν να κορέσουν το έδαφος και να οδηγήσουν σε υπερχείλιση και να στερήσουν τις ρίζες των δέντρων και το οξυγόνο των φυτών.

Η έλλειψη οξυγόνου θα έχει ως αποτέλεσμα την ασφυξία των ριζών και ακόμη και το σάπισμα των καλλιεργειών και των δέντρων. Επιπλέον, αναμένεται ότι οι πλημμύρες ευνοούν την ανάπτυξη και εξάπλωση ασθενειών και παρασίτων. Η παρατεταμένη υγρασία, που οφείλεται στα υδάτινα εδάφη, προάγει μυκητιακές και βακτηριακές ασθένειες στα φυτά.