Η απώλεια και η σπατάλη τροφίμων αποτελεί ένα από τα σπουδαιότερα και πιο περίπλοκα προβλήματα που έχουμε να αντιμετωπίσουμε ως κοινωνία.
Η σπουδαιότητα του προβλήματος έχει να κάνει με το γεγονός ότι η σπατάλη τροφίμων έχει περιβαλλοντικές, κοινωνικές και οικονομικές επιπτώσεις.
Από την άλλη, η περιπλοκότητά του οφείλεται αφενός στο ότι τόσο η απώλεια όσο και η σπατάλη τροφίμων πραγματοποιούνται σε όλο το μήκος της αλυσίδας εφοδιασμού τροφίμων, δηλαδή από την πρωτογενή παραγωγή και το αγρόκτημα μέχρι το πιάτο μας και αφετέρου ότι τα αίτια –άρα και οι τρόποι αντιμετώπισης– διαφέρουν μεταξύ των ανεπτυγμένων και των αναπτυσσόμενων χωρών.
Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Τροφίμων (FAO), το 30% της παγκόσμιας απώλειας τροφίμων συντελείται στο στάδιο της αγροτικής παραγωγής. Σημαντικό στοιχείο για την κατανόηση του προβλήματος είναι το γεγονός ότι ενώ οι αιτίες της σπατάλης τροφίμων στα τελικά στάδια της αλυσίδας εφοδιασμού έχουν μελετηθεί σε ικανοποιητικό βαθμό, οι αιτίες της απώλειας στο αγρόκτημα και στα πρώιμα στάδια διανομής παρουσιάζουν σημαντική έλλειψη δεδομένων. Τα παραπάνω αποτελούν πραγματικότητα και για τη χώρα μας.
Οι αιτίες
Σε ό,τι έχει να κάνει με τις αιτίες του προβλήματος στον πρωτογενή τομέα των ανεπτυγμένων χωρών, η διεθνής βιβλιογραφία και έρευνα έχει αναδείξει ως βασικούς λόγους:
✱ Τις μεταβολές που παρουσιάζουν οι τιμές των αγροτικών προϊόντων.
✱ Τις καιρικές μεταβολές και την κλιματική αλλαγή.
✱ Τα εργασιακά κόστη και την έλλειψη εργατικού δυναμικού που διαταράσσει τις περιόδους συγκομιδής.
✱ Την έλλειψη υποδομών για τη διατήρηση των αγροτικών προϊόντων.
✱ Τα υψηλά αισθητικά πρότυπα που θέτουν οι μεταπωλητές των αγροτικών προϊόντων.
✱ Τις προτιμήσεις των καταναλωτών.
✱ Τις διάφορες πολιτικές που σχετίζονται με τη συγκομιδή και την πώληση φρέσκων προϊόντων.
Σε συνέχεια των παραπάνω, μπορούμε να συμπληρώσουμε και αιτίες που εύκολα γίνονται αντιληπτές και αφορούν και την ελληνική πραγματικότητα, όπως:
✱ Η υστέρηση στην υιοθέτηση και εφαρμογή τεχνολογικών καινοτομιών στην αγροτική παραγωγή.
✱ Η έλλειψη εκπαίδευσης και κατάρτισης σε σύγχρονες και φιλικότερες προς το περιβάλλον γεωργικές πρακτικές.
✱ Η δυσκολία κατανόησης της αγοράς.
✱ Η έλλειψη γνώσης του προβλήματος της απώλειας και της σπατάλης τροφίμων στο χωράφι.
✱ Η έλλειψη ευαισθητοποίησης σχετικά με τις επιπτώσεις του προβλήματος.
Τα αίτια που αναφέρθηκαν απαντούν, σε σημαντικό βαθμό, στο ερώτημα «γιατί έχουμε απώλειες τροφίμων στην πρωτογενή παραγωγή», χωρίς αυτό να σημαίνει πως δεν χρειάζεται περαιτέρω ανάλυση των λόγων που οδηγούν σε τόσο μεγάλα ποσοστά απώλειας τροφίμων στο χωράφι.
Οι τρόποι αντιμετώπισης
Εύλογα, όμως, εκτός από το «γιατί;», το κύριο ερώτημα που απαιτεί απάντηση είναι «τι μπορούμε να κάνουμε για να μειώσουμε την απώλεια τροφίμων;». Αρχικά, να αναφέρουμε ότι για να αλλάξει η μέχρι τώρα εικόνα χρειάζονται γενναίες προσπάθειες. Για να μειώσουμε, και ιδανικά να ελαχιστοποιήσουμε, την απώλεια τροφίμων στο αγρόκτημα, θα πρέπει να εντάξουμε ορθές και αειφορικές πρακτικές διαχείρισης και καλλιέργειας της γης.
Με αυτόν τον τρόπο, θα είναι δυνατόν να διαφυλάξουμε τόσο την παραγωγή όσο και τη χρήση άλλων σημαντικών φυσικών πόρων, όπως για παράδειγμα το νερό.
Η τεχνολογία, η καινοτομία και η χρήση ψηφιακών εφαρμογών αποτελούν χρήσιμα εργαλεία για να έχουμε την καλλιέργεια υπό έλεγχο και να κάνουμε εκείνες τις παρεμβάσεις που απαιτούνται, ώστε αφενός να μεγιστοποιηθούν η παραγωγή και η αποδοτικότητα και αφετέρου να μειωθούν οι ποσότητες τροφίμων που χάνονται.
Η ανανέωση του μηχανολογικού εξοπλισμού που χρησιμοποιείται στην παραγωγική διαδικασία, η συνεχής εκπαίδευση σε νέες καλλιεργητικές τεχνικές και ο εκσυγχρονισμός των αγροτικών εκμεταλλεύσεων αποτελούν σημαντικά στοιχεία στην προσπάθεια για μείωση της απώλειας τροφίμων στο χωράφι.
Επίσης, η εφαρμογή νέων τάσεων στη γεωργία, όπως για παράδειγμα η συμβολαιακή γεωργία, που είναι μια χρήσιμη σύγχρονη πρακτική για την εξισορρόπηση της παραγωγής τροφίμων με τη ζήτηση από τους καταναλωτές ώστε να παράγονται εκείνες οι ποσότητες που πραγματικά χρειάζονται και μπορούν να απορροφηθούν.
Τέλος, κρίνεται αναγκαία και η αλλαγή στην κουλτούρα που διέπει τον αγροτικό κλάδο και τους παραγωγούς μας, ώστε να μεταμορφωθούν από αγρότες του περασμένου αιώνα σε επιχειρηματίες παραγωγούς του σήμερα.
Μπορεί τα παραπάνω στο πολύπλοκο και εξαιρετικά δύσκολο περιβάλλον για τον αγροτικό κόσμο να μοιάζουν πολυτέλεια, ιδιαίτερα σήμερα που είμαστε αντιμέτωποι με τη μεγαλύτερη ενεργειακή κρίση των τελευταίων 50 ετών. Μέσα, όμως, από την αλλαγή του ισχύοντος μοντέλου παραγωγής στον πρωτογενή τομέα και με την υιοθέτηση νέων προσεγγίσεων στη διαχείριση των τροφίμων θα περάσουμε σε ένα πιο ανθεκτικό και βιώσιμο μοντέλο παραγωγής και κατανάλωσης.
Σε αυτή την προσπάθεια αρωγός είναι και η έρευνα, με σκοπό την επικαιροποίηση των αιτιών του προβλήματος της απώλειας τροφίμων και την ανάδειξη λύσεων και καινοτομιών που θα μπορέσουν να αλλάξουν την υφιστάμενη κατάσταση.
