Την εκτίμηση ότι η αύξηση της συγκέντρωσης, που πραγματοποιείται αυτό το διάστημα στην παγκόσμια αγορά αγροτικών εφοδίων, δημιουργεί νέα δεδομένα για τους παραγωγούς διατυπώνει στην «ΥΧ» ο γενικός γραμματέας της Ευρωπαϊκής Ένωσης Επιχειρήσεων Σπόρων (ESA), Garlich Von Essen.
O ίδιος θεωρεί κρίσιμο να διασφαλιστεί η ομαλή λειτουργία του ανταγωνισμού, προκειμένου οι αγρότες να έχουν όσο το δυνατόν περισσότερες επιλογές και με όρους που διασφαλίζουν τη βιωσιμότητά τους. Τέλος, προτρέπει τους καλλιεργητές να αντισταθούν στον πειρασμό να υιοθετήσουν πρακτικές που μπορεί πρόσκαιρα να περιορίζουν τα κόστη, μακροπρόθεσμα όμως υπονομεύουν την ανταγωνιστικότητα και το μέλλον των εκμεταλλεύσεών τους.
Ποια είναι η συμβολή των σπόρων στον αγροτικό τομέα;
Οι σπόροι είναι το σημείο από όπου ξεκινάει ο αγροτικός τομέας. Μπορείς να έχεις λιγότερα λιπάσματα, μπορείς να έχεις λιγότερα φυτοφάρμακα, αλλά χωρίς τους σπόρους δεν έχεις καρπό. Επομένως, οι ποιοτικοί σπόροι είναι η προϋπόθεση για όλες τις υπόλοιπες εισροές. Για αυτό ακριβώς πιστεύουμε ότι οι σπόροι είναι το κλειδί-εισροή για κάθε ανταγωνιστική πρωτογενή παραγωγή στην Ευρώπη.
Στην Ελλάδα, τα στοιχεία δείχνουν ότι, παρά το γεγονός ότι τα προηγούμενα χρόνια η χρήση των εισροών αυξήθηκε, η παραγωγικότητα δεν ακολούθησε, τουλάχιστον όχι στον ίδιο βαθμό. Έχετε κάποια ιδέα για ποιον λόγο μπορεί να συμβαίνει αυτό;
Μιλώντας, κατ’ αρχάς, για την Ευρώπη, εκτιμώ ότι βρισκόμαστε σε ένα σημείο υψηλής παραγωγικότητας και αποδόσεων, και αυτό γιατί χρησιμοποιούμε υψηλής ποιότητας εισροές, από σπόρους και λιπάσματα μέχρι μηχανήματα. Μπορούμε, όμως, να τα πάμε ακόμα καλύτερα αν δώσουμε τη δυνατότητα στους αγρότες να χρησιμοποιήσουν τις τελευταίες τεχνολογίες. Η αλήθεια, βέβαια είναι ότι αυτό δεν το έχουμε καταφέρει στο μέγιστο βαθμό. Τα τελευταία πέντε με δέκα χρόνια είχαμε χαμηλότερη παραγωγή νέων προϊόντων φυτοπροστασίας και είδαμε, επίσης, ότι γίνεται πιο δύσκολο να έχουμε νέα προϊόντα βιοτεχνολογίας στην αγορά. Επιπλέον, σημειώθηκαν αυξήσεις στις τιμές της αγροτικής γης. Όλα τα παραπάνω δημιουργούν δύσκολες συνθήκες για τους αγρότες, με αποτέλεσμα να μειώνεται η παραγωγικότητα.
Όσον αφορά τους Έλληνες αγρότες, σε μια περίοδο οικονομικής κρίσης, είναι λογικό να προσπαθούν να εντοπίσουν τους τομείς που μπορούν ακόμα να επενδύσουν και, παράλληλα, να αναζητούν τρόπους μείωσης του κόστους μέσω περικοπών. Έτσι, συχνά καταφεύγουν, για παράδειγμα, στη χαμηλή λίπανση του εδάφους. Όλα αυτά πράγματι περιορίζουν το κόστος βραχυπρόθεσμα, αλλά έχουν αρνητικό αντίκτυπο στις αποδόσεις, οπότε ο αγρότης καταλήγει να είναι λιγότερο παραγωγικός.
Ποιες είναι οι τελευταίες τεχνολογικές εξελίξεις στον χώρο της σποροπαραγωγής;
Σίγουρα η γονιδιωματική τροποποίηση είναι μία από τις πιο σημαντικές τεχνολογίες των τελευταίων ετών. Υπάρχουν πολλές διαφορετικές τεχνικές γενετικής βελτίωσης που είτε περιορίζουν είτε ενισχύουν ορισμένα χαρακτηριστικά των γονιδίων είτε ακόμα αντικαθιστούν κάποια εξ αυτών. Το κοινό σημείο που έχουν, όμως, όλες αυτές οι πρακτικές είναι ότι πραγματοποιούνται στο εσωτερικό των φυτών, γεγονός που συνιστά μια σημαντική και ειδοποιό διαφορά σε σχέση με τη γενετική τροποποίηση όπου χρησιμοποιούνται γονίδια άλλων οργανισμών, όπως τα βακτήρια.
Η γονιδιωματική τροποποίηση, επομένως, αφορά νέες πρακτικές που δεν τροποποιούν το φυτό, απλώς το βοηθούν να αποδώσει καλύτερα και σε πιο σύντομο χρονικό διάστημα σε σχέση με το παρελθόν. Γι’ αυτό ακριβώς μιλάμε για μια πραγματική επανάσταση. Το μεγαλύτερο έργο που πραγματοποιείται, αυτήν τη στιγμή, στον χώρο είναι το CRISPR, που πριν από δύο χρόνια, αν δεν κάνω λάθος, επιλέχθηκε ως η τεχνολογία της χρονιάς, γιατί είναι τεχνολογία που θα τη δούμε να αναπτύσσεται παντού και όχι μόνο στον αγροτικό τομέα.
Υπάρχει μια μεγάλη συζήτηση για τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας στους σπόρους. Πού ξεκινούν και πού τελειώνουν;
Βασικά, στην Ευρώπη τα πράγματα είναι σχετικά απλά. Yπάρχει ένα συγκεκριμένο καθεστώς για τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας των παραγωγών σπόρων και, με βάση αυτό, προστατεύεται μια νέα ποικιλία, γιατί είναι όντως καινούργια και καλύτερη από ό,τι κυκλοφορεί στην αγορά. Η προστασία αυτή διαβεβαιώνει πως κανείς άλλος δεν μπορεί να την αναπαράγει και να την αντιγράψει. Αυτό που μπορεί να κάνει κάποιος άλλος παραγωγός είναι να τη χρησιμοποιήσει για να αναπτύξει μία δικιά του ποικιλία, ακόμα καλύτερη. Οπότε, αν μπορείς να χρησιμοποιήσεις το υλικό μου για να αναπτύξεις κάτι καλύτερο, είσαι ελεύθερος να το κάνεις, γιατί λειτουργεί ως μία «ανοιχτή πηγή», που καθιστά τους σπόρους διαθέσιμους στο μέλλον. Δεν μπορείς, όμως, απλώς να αντιγράψεις το δικό μου προϊόν.
Όσον αφορά τις νέες βιοτεχνολογίες, εκεί υπάρχει η προστασία του προτύπου (patent), όπου το όριο για τέτοιου είδους πρότυπα είναι πολύ υψηλό. Επομένως, θα πρέπει να υπάρξει κάτι όχι απλά καινούργιο, αλλά πραγματικά καινοτόμο και να έχει κάποια βιομηχανική εφαρμογή.
Έχετε μια εξήγηση στο γιατί η Ελλάδα εισάγει το μεγαλύτερο μέρος του πολλαπλασιαστικού υλικού που χρειάζεται;
Απ’ όσο γνωρίζω, η Ελλάδα είναι πολύ καλή στην παραγωγή σπόρων σε ορισμένα προϊόντα, όπως τα ζαχαρότευτλα και το ρύζι. Σε κάποιες ποικιλίες είστε ως χώρα ιδιαίτερα ανταγωνιστικοί, ωστόσο υπάρχουν προϊόντα που είστε λιγότερο ανταγωνιστικοί. Για παράδειγμα, στο σιτάρι που παράγεται και σε χώρες όπως η Γαλλία και η Ιταλία, όπου το κλίμα δεν διαφέρει και τόσο πολύ από το δικό σας. Ενδεχομένως εκεί να υπάρχουν περισσότερες βροχοπτώσεις, καλύτερη ποιότητα εδάφους και υψηλότερη γονιμότητα. Ζούμε σε έναν κόσμο ελεύθερης αγοράς, δεν προκαλεί έκπληξη, λοιπόν, ότι οι εταιρείες προσπαθούν να αναπτύσσουν τους σπόρους τους εκεί όπου οι προϋποθέσεις είναι πιο συμφέρουσες και, βέβαια, το κόστος χαμηλότερο. Ίσως να μπορούσε να πει κανείς ότι στο τέλος και οι Έλληνες αγρότες επωφελούνται από αυτό, με το επιχείρημα ότι μπορούν να αποκτήσουν τους σπόρους αυτούς σε χαμηλότερη τιμή σε σχέση με το αν η σποροπαραγωγή γινόταν στην Ελλάδα.
Το τελευταίο διάστημα παρατηρούμε να εκδηλώνεται ένα κύμα εξαγορών και συγχωνεύσεων στο πεδίο των εισροών σε παγκόσμιο επίπεδο. Πώς επηρεάζει αυτό τους αγρότες, ιδίως σε ό,τι αφορά τις τιμές που πληρώνουν για τα εφόδια που χρειάζονται;
Σίγουρα, αυτό το διάστημα συντελείται μια σημαντική αλλαγή στη βιομηχανία των εισροών που επηρεάζει και την Ευρώπη. Όμως, παρά το γεγονός ότι συγκροτούνται ορισμένα μεγαλύτερα σχήματα, υπάρχουν και άλλες περίπου 6.000 εταιρείες. Αν επικεντρωθούμε στους σπόρους, υπάρχουν τουλάχιστον 500 επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στον κλάδο. Επιπλέον, θα πρέπει να σημειώσουμε ότι οι εταιρείες που συγχωνεύονται θα αναγκαστούν να πουλήσουν κάποιες δραστηριότητες, προκειμένου να λάβουν τις απαραίτητες εγκρίσεις. Επομένως, δημιουργούνται ευκαιρίες για κάποιες άλλες, μικρότερες εταιρείες, που επιθυμούν να διεισδύσουν σε πιο εξειδικευμένες αγορές. Επιπρόσθετα, η εμπειρία από το παρελθόν δείχνει ότι όσο μεγαλύτερη είναι μια επιχείρηση τόσο περισσότερο επικεντρώνεται σε κάποιες συγκεκριμένες καλλιέργειες και προϊόντα που, όμως, συχνά δεν εστιάζουν στο τοπικό επίπεδο. Αυτό σημαίνει πως σε ορισμένους τομείς θα υπάρξει αύξηση της συγκέντρωσης, σε κάποιους άλλους, ωστόσο, θα υπάρξουν ανακατατάξεις. Σε κάθε περίπτωση, εκτιμώ ότι θα συνεχίσει να υπάρχει ισχυρός ανταγωνισμός που θα εξασφαλίζει αρκετές επιλογές στους αγρότες.
Συνέντευξη στους Βικτωρία Αποστολοπούλου, Γιάννη Τσατσάκη
