Τι είναι το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, το γνωστό “RRF”; Πώς έχει αρχίσει να λειτουργεί στην Ελλάδα και στην Ευρώπη; Γιατί υπάρχουν υψηλές προσδοκίες σχετικά με αυτό; Και τι μπορούμε να περιμένουμε για το μέλλον του; 

Η διαΝΕΟσις δημοσιεύει μια νέα δημοσιογραφική έρευνα από το Senior Editor Ηλία Νικολαΐδη, η οποία χαρτογραφεί για την πορεία του Ταμείου Ανάκαμψης στην Ελλάδα και στην Ευρώπη μέχρι αυτή τη στιγμή, και διατυπώνει και κάποιους προβληματισμούς για το παρόν και το μέλλον του.

Επίσης διοργανώνει μια δημόσια διαδικτυακή συζήτηση για την επόμενη μέρα της ελληνικής οικονομίας την Τετάρτη 1/6 στις 18:30 (zoom link)

Όπως αναφέρει στο κείμενο ο Η.Νικολαΐδης “Ο RRF είναι μια δοκιμή και ένα μεγάλο πείραμα συνολικά για την Ευρώπη. Η Ευρωπαϊκή Ένωση δανείζεται €750 δισεκατομμύρια από τις αγορές προκειμένου να τα μοιράσει κυρίως στα πιο αδύναμα μέλη της, ως απευθείας χρηματοδότηση και δάνεια μέχρι το τέλος του 2026. Θα καταφέρει η απορρόφηση των χρημάτων αυτών να συμβεί ομαλά και να έχει πολλαπλασιαστικά οφέλη για τα κράτη που ευνοούνται περισσότερο; Θα εξελιχθεί σε μια καθιερωμένη πρακτική, όταν προκύπτουν ανάλογες ανάγκες;

Η Ελλάδα είναι η χώρα που αναλογικά θα λάβει την περισσότερη χρηματοδότηση από τον RRF, περίπου 17% του ΑΕΠ της. Σε συνδυασμό με τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χρηματοδοτικές πηγές, η χώρα θα βρεθεί για λίγα χρόνια με πρωτόγνωρους πόρους. Παρά τα νέα προβλήματα που φέρνει ο πόλεμος στην Ουκρανία, το Ταμείο Ανάκαμψης εξακολουθεί να είναι μια μεγάλη -πιθανόν τελευταία- ευκαιρία για τη χώρα να ισχυροποιήσει την οικονομία της μέσω επενδύσεων που θα ήταν αδύνατο να γίνουν δύο χρόνια πριν. Και, ταυτόχρονα, να επαναφέρει πλήρως την εμπιστοσύνη της σε ευρωπαϊκό επίπεδο”.

Μπορείτε να διαβάσετε ολόκληρη την έρευνα εδώ: 

Η Ελλάδα συγκεντρώνει κάποιες ιδιαιτερότητες σχετικά με το Ταμείο Ανάκαμψης, οι οποίες την καθιστούν μια πολύ ενδιαφέρουσα περίπτωση. Είναι ταυτόχρονα μια ευρωπαϊκή χώρα με αρκετές φτωχές περιφέρειες, αλλά, επιπλέον, κυρίως λόγω της εξάρτησής της από τον τουρισμό, μια οικονομία που υπέφερε πολύ από την πανδημία -η ύφεση του 2020 (9% του ΑΕΠ) είναι συγκρίσιμη με τις πιο σκοτεινές ημέρες της κρίσης την προηγούμενη δεκαετία. Συνεπώς, καθώς αυτά είναι τα βασικά κριτήρια κατανομής του RRF, υπολογίζεται, με τα σημερινά δεδομένα, ότι η Ελλάδα θα λάβει τη μεγαλύτερη, αναλογικά με το μέγεθος της οικονομίας της, χρηματοδότηση στην ΕΕ: περίπου 17% του ΑΕΠ, δηλαδή σχεδόν €30 δισεκατομμύρια. Επιπλέον, σύμφωνα με τα μοντέλα προσομοιώσεων που δημοσίευσε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή στις αρχές Μαρτίου, το πρόγραμμα Next Generation EU (το οποίο σχεδόν ταυτίζεται με το Ταμείο Ανάκαμψης) θα προσθέσει με άμεσους και έμμεσους τρόπους 3,5 μονάδες στο ελληνικό ΑΕΠ για το διάστημα 2021-2026 -το περισσότερο μεταξύ των κρατών-μελών.

Από τους πόρους που θα λάβει η χώρα από το RRF, τα €18 δισεκατομμύρια θα είναι χρηματοδότηση και τα €12 δισ. δάνεια. Η Ελλάδα, σε αντίθεση με τη μεγάλη πλειοψηφία των ευρωπαϊκών χωρών που έχουν καταθέσει σχέδιο για το RRF, ζήτησε εξαρχής το σύνολο των δανείων που μπορεί να ζητήσει. 19 από τις 26 χώρες της Ε.Ε. δεν έχουν ζητήσει καθόλου δάνεια. 

Το ελληνικό σχέδιο για την αξιοποίηση του RRF ήταν το δεύτερο κατά σειρά (μετά της Πορτογαλίας) που κατατέθηκε για αξιολόγηση στην Κομισιόν τον Απρίλιο του 2021 και το τρίτο που εγκρίθηκε τον Ιούνιο του ίδιου έτους. Το σχέδιο της Ελλάδας περιγράφεται στην αξιολόγηση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής ως “μεσαίας ποιότητας“, αλλά αυτό δεν είναι όσο αρνητικό ακούγεται: όλα ανεξαιρέτως τα σχέδια που έχουν εγκριθεί μέχρι τώρα είναι σε αυτή την κατηγορία. Ωστόσο, η έκθεση της Standard & Poor’s η οποία συνόδευε την αναβάθμιση της πιστοληπτικής ικανότητας της χώρας τον προηγούμενο μήνα, μεταξύ άλλων αναφερόταν θετικά στο ελληνικό σχέδιο αξιοποίησης του RRF και στο πώς επηρεάζει τις προοπτικές της οικονομίας τα επόμενα χρόνια. Σε κάθε περίπτωση, η χώρα έχει ήδη εισπράξει προχρηματοδότηση ύψους €4 δισεκατομμυρίων τον Αύγουστο, αλλά και την πρώτη πληρωμή €3,6 δισεκατομμυρίων -είναι δηλαδή μία από τις πέντε χώρες που έχουν εισπράξει την πρώτη πληρωμή μέχρι στιγμής, ενώ μία από αυτές, η Ισπανία, έχει καταθέσει αίτημα και για τη δεύτερη πληρωμή.

Το ελληνικό σχέδιο, όπως όλα τα υπόλοιπα, περιλαμβάνει έργα, επενδύσεις και μεταρρυθμίσεις. Οι μεταρρυθμίσεις, σε κάποιο βαθμό καθορίζονται και από το Ευρωπαϊκό Εξάμηνο, την έκθεση δηλαδή που δημοσιεύει δύο φορές τον χρόνο η Ευρωπαϊκή Επιτροπή σχετικά με τις προτεραιότητες της κάθε χώρας. Το 44,3% του προϋπολογισμού των έργων αφορά την “πράσινη μετάβαση” και το 23% τον ψηφιακό μετασχηματισμό. Το 86% αφορά την (πολύ ευρεία) κατηγορία της “έξυπνης, βιώσιμης και συμπεριληπτικής ανάπτυξης”, το 29% την “κοινωνική και γεωγραφική συνοχή”, το 12% την “υγεία και την οικονομική, κοινωνική και θεσμική ανθεκτικότητα” και το 5% τις “πολιτικές για τους νέους”. (Τα ποσοστά ασφαλώς δεν αθροίζουν σε 100% επειδή τα περισσότερα έργα, όπως είναι φυσικό, “πατούν” σε περισσότερες από μία κατηγορίες). 

Η δεξαμενή σκέψης Bruegel, με έδρα τις Βρυξέλλες έχει επιχειρήσει να αναλύσει περαιτέρω το κάθε σχέδιο, ειδικά για τις επενδύσεις, και να τις ταξινομήσει ανά οικονομική δραστηριότητα, με τρόπο ώστε να γίνονται περισσότερο εμφανείς οι προτεραιότητες της κάθε χώρας και οι κατηγορίες να μη συμπίπτουν σε τόσο μεγάλο βαθμό. Στην περίπτωση της Ελλάδας οι περισσότεροι πόροι σχεδιάστηκε να απορροφηθούν στις τηλεπικοινωνίες και την πληροφορική (κατηγορία “Ενημέρωση και επικοινωνίες”) -περίπου €3,38 δισ. ή σχεδόν 19% του συνόλου. Ακολουθούν οι κατασκευές με €2,85 δισ. (περίπου 16% του συνόλου), η εκπαίδευση (€2,07 δισ. – 11%) και σε αντίστοιχο βαθμό η ενέργεια (Παροχή ηλεκτρικού ρεύματος, φυσικού αερίου, ατμού και κλιματισμού, €2,04 δισ. – 11%). 

Πώς μοιάζουν, όμως, όλα αυτά τα έργα; Μέχρι τα μέσα Μαΐου είχαν ενταχθεί 292 δράσεις του Ταμείου Ανάκαμψης (στην πραγματικότητα τα έργα είναι αρκετά λιγότερα, καθώς πολλά εντάσσονται τμηματικά, σε υποέργα): από τον αρκετά φιλόδοξο Βόρειο Οδικό Άξονα Κρήτης, έναν νέο αυτοκινητόδρομο 300 χιλιομέτρων που θα συνδέει τα Χανιά με τον Άγιο Νικόλαο μέχρι τη διασύνδεση των POS με την ΑΑΔΕ, την κατάρτιση στρατηγικής για την κυβερνοασφάλεια και για τη διαχείριση δεδομένων στο Δημόσιο, την ψηφιοποίηση δικαστικών αρχείων και δικογράφων, κίνητρα για τη χρήση των ηλεκτρονικών πληρωμών καθώς και ακόμα μικρότερα έργα όπως προγράμματα κατάρτισης ενηλίκων ή έργα συντήρησης και αναστήλωσης μοναστηριών. 

Ταυτόχρονα, το Ταμείο Ανάκαμψης χρηματοδοτεί ιδιωτικές επενδύσεις, βασικά μέσω των τραπεζών. Το σχήμα προβλέπει συμμετοχή του Ταμείου Ανάκαμψης των τραπεζών (με πολύ χαμηλότοκα δάνεια) και του ιδιώτη (συνήθως σε ποσοστά 50%, 30% και 20% αντίστοιχα). Οι τράπεζες υποστηρίζουν ότι έχουν κατατεθεί αιτήσεις χρηματοδότησης επενδύσεων ύψους περίπου €3 δισεκατομμυρίων, ενώ επιπλέον εκκρεμεί η λειτουργία ειδικής ιστοσελίδας της Ένωσης Τραπεζών όπου κάποιος θα μπορεί να βρει περισσότερες πληροφορίες για την καθεμία από αυτές τις επενδύσεις που συμμετέχουν στο σχήμα. 

Ποια είναι η δομή της δημόσιας διοίκησης που είναι υπεύθυνη για την πρόοδο των έργων; Η δομή παραπέμπει στην αντίστοιχη δομή με την οποία απορροφάται το ΕΣΠΑ -το οποίο, άλλωστε, “τρέχει” ταυτόχρονα- αλλά είναι μάλλον λίγο απλούστερη. Στο υπουργείο Οικονομικών λειτουργεί η Υπηρεσία Συντονισμού Ταμείου Ανάκαμψης, η οποία συνεννοείται με τα αντίστοιχα υπουργεία για την απορρόφηση των πόρων. Αντίστοιχα τα υπουργεία ορίζουν τους “φορείς υλοποίησης” που πραγματοποιούν τα έργα. Η Επιτροπή Δημοσιονομικού Ελέγχου στο Γενικό Λογιστήριο του Κράτους διατηρεί τον ρόλο που έχει και για τους υπόλοιπους ευρωπαϊκούς πόρους (ΕΣΠΑ, κλπ.) δηλαδή του ελέγχου της διαχείρισης των χρημάτων ως προς την τήρηση των κανόνων. Η Γενική Γραμματεία Συντονισμού στο Μέγαρο Μαξίμου παρακολουθεί την πρόοδο των οροσήμων, των στόχων και των δράσεων που χρειάζεται να εκπληρωθούν προκειμένου να γίνουν οι πληρωμές. 

Κανένας συνομιλητής για τις ανάγκες αυτού του άρθρου δεν υποστήριξε ότι η απορρόφηση αυτών των χρημάτων, παράλληλα μάλιστα και με την απορρόφηση των προγραμματισμένων ευρωπαϊκών πόρων των διαρθρωτικών ταμείων, του γνωστού ΕΣΠΑ, θα είναι εύκολη υπόθεση. Πολλές φορές τα ευρωπαϊκά χρήματα συνδέονται με αρκετά σύνθετη γραφειοκρατία και τα στελέχη του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα που τη γνωρίζουν πολύ καλά δεν είναι πολλά. Στις χρονιές μεγάλης κινητικότητας η Ελλάδα απορροφά περίπου €3 έως €4 δισ. ευρωπαϊκής χρηματοδότησης. Πρόκειται για έναν ρυθμό που, με την προσθήκη του RRF, θα πρέπει εν πολλοίς να διπλασιαστεί για κάθε χρόνο μέχρι το 2026. Αν και είναι ακόμη νωρίς για συμπεράσματα, ήδη υπάρχουν οι πρώτοι υπαινιγμοί αναποτελεσματικότητας. Πρόσφατα η “Καθημερινή” δημοσίευσε πληροφορίες για έργα του υπουργείου Περιβάλλοντος, των οποίων η πρόοδος καθυστερεί και απειλεί την εκταμίευση της δεύτερης δόσης. Αντίστοιχα, ο ΣΕΒ με δελτίο του στις αρχές Μαΐου υπογράμμισε την ανάγκη να επισπευστούν έργα ψηφιοποίησης επιχειρήσεων που έχουν “κολλήσει”.

Όμως δεν είναι μόνο η ικανότητα του κράτους να απορροφά τους πόρους, αλλά και τα ίδια τα έργα, που γεννούν έναν πρώιμο προβληματισμό. “Εκείνο που φαίνεται να απουσιάζει, από όσα έργα έχουν ενταχθεί ή συζητηθεί μέχρι στιγμής είναι τα μεγάλα, πιο φιλόδοξα έργα, όπως π.χ. διασυνοριακά έργα υποδομών, σιδηρόδρομοι, κλπ.”, λέει ο καθηγητής οικονομικής ανάλυσης στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Νίκος Χριστοδουλάκης. 

Και συνεχίζει: “Ιδιαίτερα σήμερα που συζητάμε για την υπέρτατη ανάγκη ενεργειακής αυτονομίας στην ΕΕ, θα ήταν εξαιρετικά χρήσιμο να δούμε την προοπτική ηλεκτρικών δικτύων σε όλα τα Βαλκάνια με χρηματοδότηση από τα αντίστοιχα Ταμεία Ελλάδας, Βουλγαρίας και Ρουμανίας. Λείπουν τα έργα εκείνα που θα μπορούσαν να κινητοποιήσουν ολόκληρη την οικονομία και να έχουν πραγματικά μεγάλα οφέλη. Δεν φαίνεται να έχει δημιουργηθεί μέχρι στιγμής μια επιχειρησιακή δομή που να μπορεί, στο σφιχτό χρονοδιάγραμμα του Ταμείου Ανάκαμψης και παράλληλα με τους υπόλοιπους ευρωπαϊκούς πόρους, να σχεδιάσει και να πραγματοποιήσει τέτοια έργα. Ή, αντίστοιχα, να κινητοποιήσει νέες μεγάλες ιδιωτικές επενδύσεις ή συμπράξεις, προσαρμοσμένες στις σημερινές ανάγκες, π.χ. για τη στέγαση των νέων. Αντίθετα, πολλά από τα έργα που βλέπουμε είναι μικρής κλίμακας, έχουν τοπικό χαρακτήρα και θυμίζουν τις δράσεις του ΕΣΠΑ”.

***