Σημαντικές παραμένουν οι αποκλίσεις της ελληνικής γεωργίας από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο

άρθρο του Γιάννη Τσιφόρου

Μετά την άνοδο της αξίας της εγχώριας γεωργικής παραγωγής το 2019 (+3,7%), οι τελευταίες διαθέσιμες εκτιμήσεις στα οικονομικά μεγέθη της ελληνικής γεωργίας σημειώνουν κάμψη της αξίας της το 2020 (-0,8%), το μέγεθος της οποίας αναμένεται να κυμανθεί στο επίπεδο των 10,7 δισ. ευρώ. Η κάμψη αυτή αποδίδεται στη μείωση της αξίας της φυτικής παραγωγής (-1,1%), συνδεόμενη κυρίως με την αρνητική μεταβολή στην αξία των ελαιοκομικών προϊόντων (-12,4%) και ιδιαίτερα στο ελαιόλαδο (-15,3%) ως συνέπεια της πτώσης των τιμών παραγωγού σε συνδυασμό με τη μείωση του όγκου παραγωγής του προϊόντος (-4%). Αισθητή, επίσης, ήταν η αρνητική μεταβολή στις επιτραπέζιες ελιές (-6,4%) παρά τη βελτίωση στον όγκο παραγωγής.

Επιπλέον, έντονη ήταν η μείωση της αξίας στις πατάτες (-22,2%), προϊόν που φαίνεται ότι επλήγη ιδιαίτερα από την πτώση της κατανάλωσης λόγω των μέτρων της πανδημίας, ενώ μικρότερη μείωση καταγράφεται στα βιομηχανικά φυτά και στα λαχανικά. Αντίθετα, άνοδο σημείωσε η αξία παραγωγής των φρούτων, το μέγεθος της οποίας το 2020 υπερέβη το επίπεδο των 2,26 δισ. ευρώ, παρουσιάζοντας σημαντική αύξηση (+8,9%), σε συνέχεια εκείνης του προηγούμενου έτους, υποστηριζόμενη από την ενίσχυση του όγκου και της αξίας των εξαγωγών.

Στη ζωική παραγωγή, η ακαθάριστη αξία εκτιμάται το 2020 σε 2,57 δισ. ευρώ, σημειώνοντας οριακά θετική μεταβολή (+0,4%) και πολύ μικρότερη από εκείνη του 2019 (+2,2%). Στο γάλα, η αξία παραγωγής βελτιώθηκε (+1,7%), αν και με μικρότερο ρυθμό από τον αντίστοιχο του προηγούμενου έτους (+4,5%), κυρίως εξαιτίας της αύξησης του όγκου των παραδόσεων στο αγελαδινό γάλα το 2020 (+2,7%), ενώ θετικά επέδρασε η άνοδος του όγκου των παραδόσεων στο αιγοπρόβειο γάλα (+6,6%), αλλά και η βελτίωση της μέσης τιμής παραγωγού.

Μικρότερες, έως οριακά θετικές, θεωρούνται οι μεταβολές στην αξία του ζωικού κεφαλαίου, ενώ αρνητική εξέλιξη καταγράφει το 2020 η αξία παραγωγής στα αβγά (-3,7%) σε συνέχεια εκείνης του προηγούμενου έτους (-4,7%), επηρεαζόμενη προφανώς από τις δυσμενείς επιπτώσεις των μέτρων της πανδημίας που περιόρισαν τη ζήτηση στον κλάδο HORECA (εστίαση, ξενοδοχεία και συναφείς επιχειρήσεις).

Παραμένει χαμηλή η αξία του ελληνικού γεωργικού τομέα

Κάμψη, επίσης, παρουσιάζει η ακαθάριστη αξία του γεωργικού κλάδου (-0,6%), που περιλαμβάνει την αξία της γεωργικής παραγωγής (φυτικής και ζωικής), των δευτερογενών δραστηριοτήτων και των υπηρεσιών που χρησιμοποιούν οι παραγωγοί, εκτιμώμενη το 2020 σε 11,8 δισ. ευρώ, ενώ οριακή θεωρείται η μεταβολή στην Ακαθάριστη Προστιθέμενη Αξία, που εκτιμάται σε 6,14 δισ. ευρώ, μέγεθος σχεδόν παρόμοιο με το αντίστοιχο του προηγούμενου έτους.

Σε σύγκριση, πάντως, με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο, τα μεγέθη της ακαθάριστης αξίας του γεωργικού κλάδου και της ΑΠΑ της ελληνικής γεωργίας παρουσίασαν καλύτερη επίδοση το 2020, μια και στην ΕΕ-27 οι μεταβολές των μεγεθών αυτών ήταν αρνητικές. Εντούτοις, η απόκλιση από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο εξακολουθεί να παραμένει υψηλή, όπως προκύπτει από την ετήσια μεταβολή του σχετικού δείκτη (2010=100). Σύμφωνα με τα συγκρινόμενα στοιχεία, η απόκλιση στην αξία του γεωργικού κλάδου της χώρας από τον μέσο όρο της ΕΕ-27 παραμένει σημαντική το 2020 (-9,1%) και ακόμα μεγαλύτερη στην περίπτωση της προστιθέμενης αξίας (-15,7%).

Μεταβολή αξίας εγχώριας γεωργικής παραγωγής
(σε εκατ. ευρώ, τρέχουσες τιμές)

Πηγή: Eurostat, Economic Accounts for Agriculture, 4.3.2021 (*) Εκτιμήσεις

Βελτιωμένο το εισόδημα

Το γεωργικό εισόδημα της χώρας φαίνεται να σημειώνει βελτίωση, το μέγεθος του οποίου, σε τρέχουσες τιμές συντελεστών παραγωγής, εκτιμάται το 2020 σε 7,18 δισ. ευρώ, παρουσιάζοντας θετική μεταβολή (+2,9%), αν και μικρότερη εκείνης του 2019 (+7,4%). Να σημειωθεί, ωστόσο, ότι η εξέλιξη αυτή προέρχεται από τη σημαντική άνοδο των επιδοτήσεων στο διάστημα της τελευταίας διετίας (+7,7% το 2019 και +7,9% το 2020), που εξακολουθούν να καλύπτουν σημαντικό μέρος της αξίας του γεωργικού εισοδήματος (36,2% το 2020).

H αναλογία αυτή θεωρείται υψηλή, μια και απέχει αισθητά από τον αντίστοιχο μέσο όρο στην ΕΕ-27 (30,6%) και πολύ περισσότερο από εκείνη άλλων κρατών-μελών με ανταγωνιστικά προς τη χώρα μας προϊόντα, όπως η Ιταλία (19,3%) και η Ισπανία (20,3%). Σημαντική, επίσης, θεωρείται η απόκλιση του δείκτη του γεωργικού εισοδήματος της χώρας από τον μέσο όρο στην ΕΕ-27, η οποία, αν και περιορίστηκε το προηγούμενο έτος, εξακολουθεί να παραμένει μεγάλη (-19,2% το 2020).

Εξάλλου, η απόκλιση μεγεθύνεται σε όρους καθαρού επιχειρηματικού εισοδήματος από τη γεωργία (-25,3% το 2020), που προκύπτει μετά την αφαίρεση από την αξία του γεωργικού εισοδήματος, σε τρέχουσες τιμές, της αποζημίωσης των εργαζομένων, των τόκων που πληρώθηκαν και των ενοικίων που καταβλήθηκαν.

Οι προβλέψεις, πάντως, της Ευρωπαϊκής Επιτροπής δεν φαίνονται αισιόδοξες, μια και σύμφωνα με την τελευταία μεσοπρόθεσμη έκθεσή της (EU Agricultural Outlook, December 2020), το κόστος των εισροών στη γεωργία της ΕΕ-27 αναμένεται την επόμενη δεκαετία (2020-2030) να αυξηθεί με ταχύτερο μέσο ετήσιο ρυθμό (+1,6%) από εκείνο της ακαθάριστης αξίας του κλάδου (+1,4%), ενώ πολύ μικρότερος προβλέπεται ο μέσος ετήσιος ρυθμός αύξησης του γεωργικού εισοδήματος (+1,1%) σε σύγκριση με εκείνο της προηγούμενης δεκαετίας (+1,9%).

Οι επιπτώσεις των προβλέψεων αυτών στo γεωργικό εισόδημα της χώρας, εφόσον βέβαια επαληθευτούν, κρίνονται ιδιαίτερα δυσμενείς ενόψει της μείωσης των ενισχύσεων της ΚΑΠ στην επόμενη προγραμματική περίοδο, αλλά και λόγω της ήδη ταχύτερης ανόδου του κόστους των εισροών από την αξία της εγχώριας γεωργικής παραγωγής στη διάρκεια της τρέχουσας περιόδου.

Χαρακτηριστική περίπτωση αποτελεί η αξία της εγχώριας ζωικής παραγωγής, που παρά τη μικρή βελτίωσή της στο διάστημα της περιόδου 2014-2020 (+1,8%) η δαπάνη των ζωοτροφών, που αποτελεί το μεγαλύτερο μέρος του κόστους εκτροφής, αυξήθηκε με πολλαπλάσιο ρυθμό (+21,6%) στο ίδιο διάστημα.

Μεταβολή αξίας γεωργικού κλάδου και ΑΠΑ γεωργίας Ελλάδος και ΕΕ-27
(Δείκτης 2010=100)

Πηγή: Επεξεργασία στοιχείων Eurostat, Economic Accounts for Agriculture, 4.3.2021

Μεταβολή εισοδήματος γεωργίας Ελλάδος και ΕΕ-27
(Δείκτης 2010=100)

Πηγή: Επεξεργασία στοιχείων Eurostat, Economic Accounts for Agriculture, 4.3.2021

Ανησυχητική, επιπλέον, παραμένει η συνεχής μείωση του εργατικού δυναμικού της ελληνικής γεωργίας, που σύμφωνα με πρόσφατες εκτιμήσεις (στοιχεία Eurostat, Agricultural labour input statistics, 4/3/2021) σε όρους ισοδύναμης απασχόλησης ετήσιων μονάδων εργασίας (ΕΜΕ) από το επίπεδο των 461.400 ΕΜΕ το 2014 περιορίστηκε το 2020 σε 405.900 ΕΜΕ, καταγράφοντας πτώση της τάξεως του 12%, αισθητά μεγαλύτερη από τον μέσο όρο στην ΕΕ-27 (-10,3%). Κρισιμότερες, όμως, θεωρούνται οι εξελίξεις στην ηλικιακή διάρθρωση των αγροτών. Αρκεί να αναφερθεί ότι στο διάστημα της πενταετίας 2015-2019 ο μέσος όρος της απώλειας θέσεων εργασίας στον αγροτικό τομέα σε σύγκριση με την προηγούμενη πενταετία (-37.893 άτομα), κατά το μεγαλύτερο μέρος του, σε ποσοστό της τάξεως του 88%, προέρχεται από τις νεότερες κλάσεις ηλικίας (έως 44 ετών), ενώ αντίθετα στην κλάση ηλικίας των 65 ετών και άνω καταγράφεται αύξηση (στοιχεία ετήσιων χρονοσειρών Ερευνών Εργατικού Δυναμικού ΕΛΣΤΑΤ, 2020).

Φυσικά, υπάρχουν και άλλες αποκλίσεις και υστερήσεις της ελληνικής γεωργίας και οι περισσότερες ανάγκες φαίνεται να έχουν εντοπιστεί στο πλαίσιο της προετοιμασίας του εθνικού στρατηγικού σχεδίου της ΚΑΠ μετά το 2020 που έχει ανατεθεί σε σύμπραξη του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών και βρίσκεται ήδη στο στάδιο της διαβούλευσης.

Στο σχετικό κείμενο, ωστόσο, δεν έχει αναδειχθεί ως προτεραιότητα η σύγκλιση του γεωργικού εισοδήματος της χώρας με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο, ενώ δεν έχουν επισημανθεί οι επιπτώσεις της σημαντικής μείωσης της απασχόλησης στην ελληνική γεωργία, ιδιαίτερα έντονη στις νεότερες ηλικίες. Αναγνωρίζεται, βέβαια, η ανάγκη περαιτέρω στήριξης των νέων γεωργών, χωρίς όμως να εξειδικεύεται σε ορισμένες κρίσιμες προτεραιότητες για τη δημιουργία ευνοϊκότερων οικονομικών προοπτικών στις δραστηριότητές τους, όπως η ενίσχυση και η διευκόλυνση των επενδύσεών τους από δημόσιες και ιδιωτικές πηγές, αλλά και η αντιμετώπιση θεσμικών ελλείψεων που περιορίζουν την πρόσβασή τους σε κεφάλαια και γεωργική γη.

Επιπλέον, δεν έχουν επισημανθεί οι δυσμενείς επιπτώσεις της ταχύτερης ανόδου του κόστους των εισροών από την αξία της γεωργικής παραγωγής, ιδιαίτερα έντονης στην κτηνοτροφία, ενώ στις προτεινόμενες ανάγκες δεν περιλαμβάνεται η αξιοποίηση συστημάτων ευφυούς γεωργίας από συνεργατικά σχήματα (συνεταιρισμοί, οργανώσεις παραγωγών), που επιτρέπουν την αποδοτική χρήση των πόρων και συμβάλλουν σημαντικά στη μείωση του όγκου (και του κόστους) των εισροών.

Μονόδρομος η ευφυής γεωργία

Αυτό, άλλωστε, προκύπτει από τα αποτελέσματα της εφαρμογής συστημάτων ευφυούς γεωργίας σε πολυάριθμες εκμεταλλεύσεις σημαντικών καλλιεργειών της χώρας (ελιές, ροδάκινα, επιτραπέζια σταφύλια, βαμβάκι κ.ά.) που ήδη καλύπτουν έκταση μεγαλύτερη των 700.000 στρεμμάτων. Θεωρείται, συνεπώς, καθοριστική η συμβολή τους και επιβάλλει την ενδυνάμωση των συνεργατικών σχημάτων, προκειμένου να καταστεί αποτελεσματική και βιώσιμη η μεταφορά γνώσης, καινοτομίας και ευφυών γεωργικών συμβουλών στις γεωργικές εκμεταλλεύσεις, που αποτελεί εγκάρσιο στόχο της νέας ΚΑΠ. Παραμένει, εξάλλου, σημαντική (και επίκαιρη) η πρόταση της Επιτροπής Πισσαρίδη, η οποία, μεταξύ άλλων, εισηγείται τη μεγέθυνση των εκμεταλλεύσεων με τη χορήγηση ενισχυμένων οικονομικών κινήτρων για τη συμμετοχή των παραγωγών σε συνεργατικά σχήματα, αναγνωρίζοντας προφανώς τη συμβολή τους στη δημιουργία οικονομίας κλίμακας, στη μείωση του κόστους παραγωγής, στη βελτίωση των τιμών παραγωγού, αλλά και στη διαμόρφωση καλύτερων συνθηκών στη λειτουργία της αγοράς.

Μεταβολή ακαθάριστης αξίας εγχώριου γεωργικού κλάδου
(σε εκατ. ευρώ, τρέχουσες τιμές)

Πηγή: Eurostat, Economic accounts for agriculture, 4.3.2021, (*) Εκτιμήσεις