Αυξητική τάση παρουσιάζει στην ΕΕ ο αριθμός των αγροτών που υποφέρει από κάποια ψυχική διαταραχή, καθώς τα τελευταία τρία χρόνια τρεις στους τέσσερις αγρότες τις ΕΕ έχουν βιώσει καταστάσεις με έντονο στρες, αγχώδεις διαταραχές, εκρήξεις θυμού, μέχρι και κατάθλιψη.
Πιο ευάλωτοι να εμφανίσουν κάποια στιγμή στη ζωή τους κάποια μορφή ψυχικής διαταραχής είναι οι νέοι αγρότες, οι γυναίκες που ζουν στην ύπαιθρο, οι αγρότες άνω των 50 ετών, αλλά και οι εποχικοί εργάτες γης.
Σύμφωνα με την πρόσφατη έκθεση που δημοσιεύτηκε στο πλαίσιο του έργου FARMRes (Farmers Assistance Resources for Mental Health), η κατάσταση των αγορών, το κόστος, οι χαμηλές τιμές, οι τρίτες αγορές, η κλιματική αλλαγή, το ιδιωτικό χρέος, η ξηρασία, η έλλειψη νερού προκαλούν στους αγρότες αβεβαιότητα, οικονομική ανασφάλεια και μπορούν να πυροδοτήσουν καταστάσεις άγχους, κατάθλιψη, εθισμό, βιαιότητα, αυτοτραυματισμούς, ακόμη και να οδηγήσουν κάποιους στην αυτοκτονία.
Ποιοι κινδυνεύουν
Οι αγρότες που διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο να εμφανίσουν κάποια ψυχική διαταραχή είναι συνήθως οι νέοι ή/και οι ηλικίας άνω των 50 ετών. Σύμφωνα με την έρευνα, οι νεοεισερχόμενοι αγρότες και κυρίως όσοι δεν έχουν προηγούμενη εμπειρία μπορούν να νιώσουν πιο εύκολα ανασφάλεια. Επίσης, οι αγρότες άνω των 50 ετών, με μειωμένη φυσική αντοχή και των οποίων τα παιδιά δεν είναι συνδεδεμένα με τον πρωτογενή τομέα, γίνονται πιο ευαίσθητοι, χάνουν το ενδιαφέρον τους και δεν βρίσκουν πλέον εύκολα νόημα για τις καλλιέργειές τους.
Ευάλωτες, όμως, είναι και οι γυναίκες που ζουν στην ύπαιθρο, καθώς έχουν όλο και λιγότερες ευκαιρίες απασχόλησης, ενώ πολλές έχουν αποκλειστεί από τη γεωργική δραστηριότητα και δυσκολεύονται να έχουν πρόσβαση ακόμη και σε αμειβόμενη εργασία. Σε αυτό πρέπει να προστεθούν η διάκριση των φύλων και οι παραδοσιακοί ρόλοι που διατηρούνται περισσότερο στην ύπαιθρο.
Αξίζει να σημειωθεί ότι ιδιαίτερα επιρρεπείς είναι οι εργαζόμενοι με προσωρινές συμβάσεις (εποχικοί), οι οποίοι δεν μπορούν να εγγυηθούν τη βιωσιμότητα της οικογένειάς τους και σε πολλές περιπτώσεις πρέπει να μετακινούνται σε διαφορετικές τοποθεσίες κατά τη διάρκεια του έτους.
Όσοι διαθέτουν μικρές εκμεταλλεύσεις και δεν έχουν τους πόρους να μηχανοποιήσουν/ψηφιοποιήσουν και να κάνουν τις εκμεταλλεύσεις τους πιο αποτελεσματικές/ανταγωνιστικές, διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο να πέσουν σε καταστάσεις κοινωνικού αποκλεισμού. Ακόμη, όσοι ασχολούνται με εξειδικευμένες εκμεταλλεύσεις εμφανίζονται πιο δυσαρεστημένοι σε σχέση με τους άλλους παραγωγούς, καθώς αισθάνονται ότι δεν έχουν εναλλακτικές στην καθημερινή τους ζωή.
Στίγμα και προκατάληψη
Δυστυχώς, στην ύπαιθρο εξακολουθεί να υπάρχει στίγμα για την ψυχική υγεία. Όπως αναφέρεται στην έρευνα, «η ντροπή και ο φόβος της αντιμετώπισης των προβλημάτων ψυχικής υγείας αποτελούν εμπόδια για την αναζήτηση της θεραπείας». Επιπλέον, η αναζήτηση βοήθειας αποτρέπεται και από το ίδιο άτομο που υποτιμά τα συμπτώματα.
Η πραγματικότητα των ατόμων με ψυχικές διαταραχές είναι ότι ζουν καθημερινά με τις επιπτώσεις του στίγματος και της προκατάληψης σε διαφορετικούς τομείς της καθημερινότητάς τους. «Είναι αλήθεια ότι έχουν γίνει βήματα και έχουν γίνει ενέργειες για τον περιορισμό και την ευαισθητοποίηση, ωστόσο, υπάρχει ακόμη πολλή δουλειά που πρέπει να γίνει.
Σε ορισμένες περιπτώσεις, η καταπολέμηση του στίγματος πρέπει να επικεντρωθεί περισσότερο στην ευαισθητοποίηση και στην εκπαίδευση, για να γκρεμιστεί το τείχος που χωρίζει την κοινωνία από την πραγματικότητα των ατόμων με ψυχικές ασθένειες. Σε άλλες περιπτώσεις, η προσπάθεια θα πρέπει να έχει ως στόχο την πολιτική υπεράσπιση, την άσκηση πίεσης σε διαφορετικούς φορείς για να διασφαλιστεί ο σεβασμός των δικαιωμάτων των ατόμων με ψυχικές διαταραχές», υπογραμμίζεται.
Διαχείριση και αποφάσεις
Η διαχείριση και ο σχεδιασμός των αγροτικών επιχειρήσεων, καθώς και η λήψη αποφάσεων είναι σημαντικοί παράγοντες για την πρόληψη καταστάσεων οικονομικής ανασφάλειας που μπορεί να επηρεάσουν την ψυχική υγεία των αγροτών. «Εκτός από την ειδική εκπαίδευση για την πρόληψη, τον εντοπισμό και την επίλυση προβλημάτων που σχετίζονται με τη συναισθηματική υγεία, η εκπαίδευση στην επαγγελματική διαχείριση των εκμεταλλεύσεων μπορεί να θεωρηθεί προστατευτικός παράγοντας της ψυχικής υγείας», σημειώνεται στην έρευνα. Και η ολοκληρωμένη διαχείριση των εκμεταλλεύσεων προϋποθέτει:
✱ Αυτοδιαχείριση, που δίνει τη δυνατότητα στον αγρότη να σέβεται το καθημερινό πρόγραμμα του ίδιου και της οικογένειάς του.
✱ Καλή διαχείριση της εργασίας και ηγεσία απέναντι στο εργατικό δυναμικό: Διασφαλίζουν ότι η εργασία εκτελείται τόσο ποσοτικά όσο και ποιοτικά.
✱ Ορθή διαχείριση δικτύου: Επιτρέπει και εξασφαλίζει πρόσβαση σε πληροφορίες της αγοράς, καθώς και είσοδο στην αγορά.
Παράγοντες κινδύνου
Υπάρχουν πολλοί παράγοντες που μπορούν να οδηγήσουν έναν αγρότη να βιώσει μία δύσκολη κατάσταση, να εντείνουν την ανασφάλειά του, την αβεβαιότητά του και να τον πιέσουν, οδηγώντας τον σε μία κατάσταση με συμπτώματα ψυχικής διαταραχής.
Οικονομικοί – κλαδικοί
✱ Οι διακυμάνσεις των τιμών στα αγροτικά προϊόντα και η αύξηση του κόστους για επενδύσεις.
✱ Η μικρή διαπραγματευτική δύναμη του αγρότη.
✱ Ακραία καιρικά φαινόμενα, κλιματική αλλαγή και ασθένειες επηρεάζουν την οικονομική σταθερότητα των αγροτών και την ικανότητά τους να προγραμματίζουν.
✱ Η σχέση του αγρότη/επιχειρηματία με την τράπεζα.
✱ Γραφειοκρατία, διοικητικός φόρτος, συνεχείς κανονιστικές αλλαγές κ.ά.
✱ Μείωση των επιδοτήσεων στο πλαίσιο της ΚΑΠ.
✱ Το συνεχές άνοιγμα των ευρωπαϊκών αγορών σε προϊόντα τρίτων χωρών και το κλείσιμο άλλων αγορών στα ευρωπαϊκά προϊόντα.
✱ Κερδοσκοπία.
✱ Δυσπιστία προς τους θεσμούς.
✱ Έλλειψη εκπαίδευσης/εμπειρίας.
Προσωπικοί – οικογενειακοί
✱ Στάση αντοχής και επιβίωσης. Όταν έρχονται δύσκολες περιστάσεις, πολλοί δεν μιλούν ανοιχτά για τα προβλήματά τους.
✱ Παραδοσιακά ανδρικά στερεότυπα.
✱ Συνθήκες εργασίας.
✱ Οικογενειακά βάρη, παιδιά, εξαρτώμενα άτομα.
✱ Μοναξιά.
✱ Κοινωνική πίεση.
Επαγγελματικοί
✱ Η φύση του ίδιου του επαγγέλματος: Οι αγρότες εργάζονται σε απομονωμένα περιβάλλοντα, με πολύ επιθετικές κλιματικές συνθήκες, συχνά μόνο με μέλη της οικογένειάς τους και με μικρή πιθανότητα κοινωνικών επαφών.
✱ Κακή χρήση φυτοπροστατευτικών προϊόντων και λιπασμάτων.
✱ Υψηλό ποσοστό εργατικών ατυχημάτων.
✱ Η ικανοποίηση που αντλεί από την εργασία του ένας αγρότης είναι γενικά χαμηλότερη σε σχέση με τις άλλες επαγγελματικές ομάδες.
✱ Το 2015 τα ποσοστά αυτοκτονιών μεταξύ των αγροτών ήταν υψηλότερα από ό,τι στον γενικό πληθυσμό (Mutualite Sociale Agricole).
✱ Η κούραση ήταν ένα από τα ψυχολογικά συμπτώματα που δηλώθηκε ως πιο συχνή σε κτηνοτρόφους (Hamalainen 2022).
✱ Κτηνοτρόφοι, αγρότες με μεγάλες εκμεταλλεύσεις και αγρότες κάτω των 40 ετών δήλωσαν ότι βίωναν περισσότερο άγχος (Hamalainen 2022).
✱ Σχεδόν η μισή αγροτική κοινότητα βιώνει άγχος και οι νέοι αγρότες είναι πιο πιθανό να αισθάνονται μοναξιά (RABI – The Big Farming Survey).
✱ Το 2021 σχεδόν οι μισοί από τους αγρότες/επιχειρηματίες ανησυχούσαν για την κλιματική αλλαγή (49%), το 45% ανησυχούσε για την οικονομική του ρευστότητα και το 37% για την ικανότητά του να αντεπεξέλθει στις δυσκολίες (MTK-Satakunta).
Πληροφορίες
Το FARMRes (Farmers Assistance Resources for Mental Resilience) είναι ένα έργο στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού προγράμματος Erasmus+, με στόχο την ευαισθητοποίηση και την ενδυνάμωση των αγροτών να αντιμετωπίσουν ζητήματα ψυχικής υγείας. Υπό τον συντονισμό του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Νέων Αγροτών (CEJA), το FARMRes θα παρέχει μια πλατφόρμα εκπαίδευσης για τους αγρότες για την πρόληψη και την παροχή πρώτων βοηθειών.
