Η εκτροφή ελληνικού νεροβούβαλου εντοπίζεται κυρίως στην περιοχή των Σερρών, στην Κομοτηνή, στη Φλώρινα και στη Λαμία. Με ιστορία αιώνων και δραματική μείωση σε ζωικό κεφάλαιο μέχρι και τη δεκαετία του 1980, η εκτροφή νεροβούβαλου, αλλά και η ζήτηση σε βουβαλίσιο κρέας και γάλα φαίνεται να κερδίζει και πάλι έδαφος.

Με μεράκι και αγάπη για τη δουλειά τους, τόσο οι εκτροφείς όσο και οι μεταποιητές, με τους οποίους επικοινώνησε η «ΥΧ», μίλησαν για τα ευφάνταστα, αλλά, προπάντων, εύγευστα προϊόντα που παράγουν, ώστε να θυμίσουν στους καταναλωτές τη διατροφική αξία και την ιδιαίτερη γεύση του «ξεχασμένου» ελληνικού νεροβούβαλου. Ενός ζώου που το κρέας και το γάλα του μεγάλωσε γενιές Ελλήνων σε δύσκολα ιστορικά χρόνια.

Επιλέξιμη φυλή και επιδοτούμενη εκτροφή ο ελληνικός νεροβούβαλος

Η βουβαλοτροφία αποτελεί έναν ιδιαίτερα αναπτυσσόμενο κλάδο της ελληνικής κτηνοτροφίας τα τελευταία χρόνια. Οι νεροβούβαλοι (Bubalus bubalis), που εκτρέφονται στη χώρα μας, είναι μία αυτόχθων φυλή, που απειλείται με εξαφάνιση. Τα ζώα αυτά θεωρούνται απόγονοι του μεσογειακού νεροβούβαλου, που εξαιτίας της γεωγραφικής απομόνωσής τους στην κλειστή λεκάνη της Μεσογείου για πολλά χρόνια, έχουν αναπτύξει ορισμένα ιδιαίτερα μορφολογικά και παραγωγικά χαρακτηριστικά. Για παράδειγμα, είναι απόλυτα προσαρμοσμένα στις τοπικές κλιματικές συνθήκες, επιδεικνύουν ιδιαίτερη ανθεκτικότητα στις ασθένειες και αξιοποιούν με τον καλύτερο τρόπο τους υποβαθμισμένους βοσκότοπους της χώρας μας.

ektrofi-nerovouvalou-vouvalia-serres
(Εικ. 1) Νεροβούβαλοι που βόσκουν σε κοινόχρηστα λιβάδια στην Τοπική Κοινότητα Λιµνοχωρίου Νοµού Σερρών

Στις αρχές του 20ού αιώνα, η εκτροφή των νεροβούβαλων κυριαρχούσε σε ορισμένες περιοχές της χώρας μας, όπως στη Μακεδονία, στη Θράκη και στη Θεσσαλία και στα τέλη της δεκαετίας του ’50 υπήρχαν περίπου 70.000 ζώα. Ωστόσο, μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του ’90, ο πληθυσμός τους μειώθηκε δραματικά, αγγίζοντας το όριο των 600 ζώων(4). Το 1997, η ένταξη του ελληνικού νεροβούβαλου σε κοινοτικά προγράμματα διατήρησης σπάνιων αυτόχθονων και υπό εξαφάνιση φυλών και η ίδρυση του Κτηνοτροφικού Συνεταιρισμού Βουβαλοτρόφων Ελλάδος το 2004, με σκοπό την προώθηση του ελληνικού νεροβούβαλου σε όλη τη χώρα και την ανάπτυξη δραστηριοτήτων σχετικά με τη γενετική βελτίωση του είδους, έδωσαν νέα ώθηση στην εκτροφή του σπάνιου αυτού ζώου.

Σήμερα, στη χώρα μας, εκτρέφονται περίπου 3.200 νεροβούβαλοι σε περιοχές, κυρίως, της Βόρειας, Κεντρικής και Δυτικής Ελλάδας. Ωστόσο, το 80% του συνολικού πληθυσμού τους, περίπου 2.500 ζώα, συγκεντρώνεται στον Νομό Σερρών σε έντεκα τοπικές κοινότητες (Λιμνοχώρι, Χρυσοχώραφα, Μεγαλοχώρι, Βυρώνεια, Νέο Πετρίτσι, Ομαλό, Μανδράκι, Ακριτοχώρι, Λιβαδιά και Κερκίνη) στην περιοχή της Λίμνης Κερκίνης. Η περιοχή αυτή είναι προστατευόμενη διεθνούς σημασίας, σύμφωνα με τη Σύμβαση Ramsar, και εντάσσεται στο ευρωπαϊκό οικολογικό δίκτυο «NATURA 2000». Ο ελληνικός νεροβούβαλος, σύμφωνα με το πρόγραμμα Αγροτικής Ανάπτυξης 2007-2013 και τη Δράση «Διατήρηση απειλούμενων αυτόχθονων φυλών αγροτικών ζώων», ανήκει στις επιλέξιμες φυλές και επιδοτείται η εκτροφή του. Επίσης, στο πλαίσιο της Δράσης «Διατήρηση γενετικών πόρων στην κτηνοτροφία», συνεχίζεται η εφαρμογή προγραμμάτων γενετικής βελτίωσης και διάσωσης-διατήρησης του είδους.

Σύστημα εκτροφής νεροβούβαλων

Οι εκτροφές νεροβούβαλων στον Νομό Σερρών, με μέση δυναμικότητα 150 ζώα, είναι κυρίως κρεοπαραγωγικής ή μεικτής κατεύθυνσης, ενώ οι γαλακτοπαραγωγικές μονάδες αποτελούν ένα μικρό ποσοστό (6%). Με βάση το νωπό βουβαλίσιο κρέας, παρασκευάζονται ιδιαίτερα εδέσματα, όπως καβουρμάς και λουκάνικα, ενώ με το γάλα παρασκευάζεται βούτυρο, γιαούρτι, κρέμες και το γλύκισμα «καζάν ντιπί». Η βουβαλοτροφία αποτελεί μία εκτροφή, που ακολουθεί την οικογενειακή παράδοση, χωρίς όμως να λείπουν και οι νέοι εκτροφείς, οι οποίοι, βασιζόμενοι στη δική τους πρωτοβουλία, αποφάσισαν να ασχοληθούν με αυτό το επάγγελμα. Ωστόσο, για τους περισσότερους εκτροφείς, η βουβαλοτροφία δεν αποτελεί τη μοναδική τους επαγγελματική ενασχόληση, καθώς η γεωργία, η αιγοπροβατοτροφία και το λιανικό εμπόριο των παραγόμενων βουβαλίσιων προϊόντων αποτελούν τις συνήθεις συμπληρωματικές οικονομικές τους δραστηριότητες.

Το σύστημα εκτροφής των νεροβούβαλων στον Νομό Σερρών βασίζεται στη βόσκηση των κοινόχρηστων λιβαδιών (Εικ. 1), τα οποία όμως παρέχουν στα ζώα βοσκήσιμη ύλη για διάστημα 6-7 μηνών τον χρόνο. Οι νεροβούβαλοι, κατά τη βόσκηση στα λιβάδια, προτιμούν να επιλέγουν τα ποώδη φυτά (αγρωστώδη και πλατύφυλλες πόες) σε μεγαλύτερο ποσοστό (74% και 4,5%, αντίστοιχα) σε σχέση με τα ξυλώδη είδη, που αποτελούν μικρό μέρος της διατροφής τους (21,5%). Τα κυριότερα αγρωστώδη που προτιμούν είναι ο σόργος (Sorgum halepense), το λόλιο (Lolium perenne), η φεστούκα (Festuca arrundinaceae), η δακτυλίδα (Dactylis glomerata), ο βρόμος (Bromus mollis) και η αγριάδα (Cynodon dactylon ), ενώ από τα ξυλώδη είδη (Εικ. 2) επιλέγουν το πουρνάρι (Quercus coccifera), το σαμπούκο (Sambucus nigra), την κλιματσίδα (Clematis vitalba), τη βατσινιά (Rubus sp.) και τη λεύκη (Populus sp.)(8).

Οι εκτροφείς, προκειμένου να καλύψουν το διατροφικό κενό, που υπάρχει νωρίς την άνοιξη, εγκαθιστούν κάθε χρόνο εποχικούς λειμώνες με χειμερινά σιτηρά (σίκαλη, βρόμη, σιτάρι κ.ά.), στους οποίους βόσκουν οι νεροβούβαλοι ή χρησιμοποιούνται για παραγωγή σανού.

ektrofi-nerovouvalou-vouvalia
Η βουβαλοτροφία αποτελεί µία εκτροφή, που ακολουθεί την οικογενειακή παράδοση, χωρίς όµως να λείπουν και οι νέοι εκτροφείς

Οι λειμώνες, μετά τη χρήση τους, καταστρέφονται και χρησιμοποιούνται για θερινές καλλιέργειες. Αυτή η πρακτική των βουβαλοτρόφων συνδέεται τόσο με οικονομικά (ετήσιο κόστος εγκατάστασης λειμώνων) όσο και με περιβαλλοντικά προβλήματα (διάβρωση εδάφους, χρησιμοποίηση λιπασμάτων)(9).

Για τους λόγους αυτούς, οι εκτροφείς θα πρέπει να οδηγηθούν στη δημιουργία μόνιμων ξηρικών λειμώνων με είδη κατάλληλα προσαρμοσμένα στις περιβαλλοντικές συνθήκες, αλλά και που να καλύπτουν τις διατροφικές ανάγκες των ζώων. Η δημιουργία αυτών των λειμώνων μπορεί να αποτελέσει μία σταθερή πηγή βοσκήσιμης ύλης για τους νεροβούβαλους κατά την περίοδο που η βοσκήσιμη ύλη στα λιβάδια έχει χαμηλή παραγωγικότητα και μειωμένη θρεπτική αξία.

Νεροβούβαλοι που βόσκουν την ξυλώδη βλάστηση
Νεροβούβαλοι που βόσκουν την ξυλώδη βλάστηση

Επίσης, για να αντιμετωπιστεί το έλλειμμα βοσκήσιμης ύλης, που υπάρχει το καλοκαίρι και νωρίς το φθινόπωρο, οι εκτροφείς οδηγούν τα ζώα τους για βόσκηση σε υπολείμματα καλλιεργειών (καλαμπόκι, ηλιόσπορο, σόγια κ.ά.) μετά τη συγκομιδή των καρπών. Συμπληρωματικά, όμως, κάνουν χρήση συμπυκνωμένων, αλλά και χονδροειδών ζωοτροφών καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους σε ποσότητες που κυμαίνονται από 6,1 kg/ημέρα/ζώο το καλοκαίρι μέχρι 15,5 kg/ημέρα/ζώο τον χειμώνα, γεγονός που αυξάνει και το κόστος των παραγόμενων ζωοκομικών προϊόντων(10).

Αναβιώνει και αναπτύσσεται η εκτροφή του «ξεχασμένου» ελληνικού νεροβούβαλου

Σύμφωνα με την Ιστορία, όταν ο Ξέρξης επισκέφθηκε την περιοχή των Σερρών στην Κεντρική Μακεδονία… άφησε στο πέρασμά του έναν αριθμό νεροβούβαλων, που στους αιώνες προσαρμόστηκαν στις κλιματολογικές συνθήκες της περιοχής και ανέπτυξαν ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. Στις μέρες μας, η εγχώρια βουβαλοτροφία αποτελεί ένα μικρό μόνο κομμάτι του κτηνοτροφικού κλάδου. Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια, δείχνει να κερδίζει ολοένα και περισσότερο έδαφος και καταξίωση, συντηρώντας έτσι και την ταυτότητα του ελληνικού νεροβούβαλου, που κινδύνευε με εξαφάνιση.

Σταθερά αυξανόμενη η ζήτηση των καταναλωτών

Στον παγκόσμιο χάρτη, η Ασία έρχεται ξανά πρώτη σε ακόμα μία εκτροφή, με περίπου 161 εκατομμύρια νεροβούβαλους (σύμφωνα με στοιχεία του Παγκόσμιου Οργανισμού Τροφίμων και Γεωργίας – FAO) από τους συνολικά 172 εκατομμύρια (96% του παγκόσμιου πληθυσμού).

Η μόνη διαφορά σε σχέση με άλλες εκτροφές, όπως της πάπιας, της χήνας, του κουνελιού, είναι πως αυτήν τη φορά η Κίνα βρίσκεται στη δεύτερη θέση, με περίπου 26 εκατ. ζώα πίσω από την Ινδία, που εκτρέφει το 56,5% του συνολικού πληθυσμού νεροβούβαλων, δηλαδή περίπου 98 εκατ. ζώα. Άλλες ασιατικές χώρες με σημαντικό ζωικό κεφάλαιο σε νεροβούβαλους είναι οι Φιλιππίνες και το Βιετνάμ, με περίπου 3 εκατ. η καθεμιά, και το Μπαγκλαντές με 800.000 ζώα.

Στην Ευρώπη, η εκτροφή του συγκεκριμένου ζώου περιορίζεται σε λίγες χώρες, με την Ιταλία, την Ελλάδα, τη Ρουμανία και τη Βουλγαρία να έχουν την πιο σημαντική παραγωγή, ενώ μερικές εκατοντάδες νεροβούβαλων εντοπίζονται και στην Αγγλία, στη Γερμανία, στην Ολλανδία και στην Ουγγαρία.

Στην παραγωγή βουβαλίσιου γάλακτος πρώτη έρχεται, όπως ήταν αναμενόμενο, η Ινδία, με 57 εκατ. τόνους (από τους συνολικά 85 εκατ. τόνους), ενώ από ευρωπαϊκής πλευράς η Ιταλία είναι στην πρώτη θέση με 200.000 τόνους.

Η Κερκίνη

Η παράκτια περιοχή της λίμνης Κερκίνης στον Νομό Σερρών αποτελεί τον κατεξοχήν τόπο εκτροφής του ελληνικού νεροβούβαλου, καθώς, όπως μας ενημερώνει ο Ανδρέας Ανδρεάδης –εκτροφέας νεροβούβαλων από το 2002–, στην περιοχή δραστηριοποιούνται περίπου δέκα μονάδες. Σύμφωνα με τον ίδιο, «κτηνοτροφικές μονάδες υπάρχουν, επίσης, στα Γιαννιτσά, στην Κομοτηνή, στη Φλώρινα, στη Λαμία και στην Αιτωλοακαρνανία, ενώ ο συνολικός αριθμός των νεροβούβαλων στη χώρα είναι περίπου 3.500 ζώα».

Ο νεροβούβαλος, ένα ζώο που, σε δύσκολες περιόδους για τη χώρα μας όπως ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος, έχει μεγαλώσει γενιές, προσφέρει σε μεγάλες ποσότητες το παχύ και πλούσιο σε πρωτεΐνες γάλα του, αλλά και το χαμηλό σε λιπαρά και σε επίπεδα χοληστερίνης κρέας του. «Οι τιμές κυμαίνονται στο 1,30 ευρώ/κιλό για το γάλα και περίπου 4-4,50 ευρώ/κιλό το κρέας του», μας λέει ο εκτροφέας από την Κερκίνη, ενώ προσθέτει πως «η γεύση και η ποιότητα του ελληνικού νεροβούβαλου (κρέας, γάλα) είναι ασυναγώνιστες σε σχέση με τον ευρωπαϊκό ανταγωνισμό.

Κόστος εκτροφής

«Το κόστος εκτροφής είναι μεγάλο και φτάνει μέχρι και τα 850 ευρώ ανά ζώο μέχρι να ξεκινήσει η παραγωγική διαδικασία», μας λέει ο Α. Ανδρεάδης κυρίως λόγω των ζωοτροφών (καλαμπόκι και τριφύλλι), που «εγώ παράγω ο ίδιος για να περιορίσω το κόστος», συμπληρώνει. Η εκτροφή ελληνικού νεροβούβαλου, βέβαια, είναι επιδοτούμενη και εντάσσεται στο νέο ΠΑΑ, αλλά «τα νέα φορολογικά και ασφαλιστικά μέτρα αποτελούν αγκάθι για τον παραγωγό και την ανάπτυξη της εκτροφής», προσθέτει. Με την τιμή στο κρέας στα 4,50 ευρώ/κιλό, ο παραγωγός μπορεί να «έχει ένα εισόδημα, ενώ η ζήτηση των καταναλωτών σταδιακά αυξάνεται», λέει στην «ΥΧ» ο Σερραίος εκτροφέας.

Μεταποίηση

Λουκάνικα, μπιφτέκια, αλλά και ο καβουρμάς (παραδοσιακός μικρασιατικός μεζές) είναι μερικά από τα προϊόντα που με μεράκι δημιουργούν και πωλούν οι αδελφοί Μπόρας στο κρεοπωλείο που διατηρούν στην Κερκίνη Σερρών.

Όπως μας ενημέρωσε ο Ζέλιος Μπόρας, το διατροφικό σκάνδαλο με τη νόσο των τρελών αγελάδων ήταν το έναυσμα για την ανάπτυξη της εκτροφής νεροβούβαλων στην Κερκίνη, αλλά και για τη στροφή των καταναλωτών στο συγκεκριμένο κρέας.

Με δυνατό χαρτί τον καβουρμά (σιγοβρασμένο κρέας και συντηρημένο σε λίπος) από βουβαλίσιο κρέας, τα αδέλφια Μπόρας από την Κερκίνη κατάφεραν να ξεχωρίσουν και να κερδίσουν πολλά βραβεία σε διεθνείς διαγωνισμούς.

Ιδιαίτερες και ευφάνταστες είναι και οι συνταγές ζυμαρικών που δημιουργούν από βουβαλίσιο γάλα ο Νίκος Γεωργίτσας και η Γεωργία Ανδρεάδου, ένα νέο ζευγάρι από τα Άνω Πορόια Σερρών. Με στόχο να παραμείνουν στον τόπο τους, οι δύο νέοι επιχειρηματίες, εδώ και περίπου δέκα χρόνια, μετατρέπουν το βουβαλίσιο γάλα σε παραδοσιακές ή με γεύση σκόρδου χυλοπίτες, γλυκόξινο τραχανά, κριθαράκι με πιπεριές Φλωρίνης, κους κους, αλλά και παιδικά ζυμαρικά.

ektrofi-nerovouvalou-vouvaliaΒιβλιογραφία

(1) FAO, 2007. Food and Agriculture Organization of the United Nations. Breeds currently recorded in the Global Databank for Animal Genetic Resources. Rome, Italy, p. 155.

(2) Georgoudis, A.G., Papanastasis, V.P., Boyazoglu, J.G., 1998. Use of Water Buffalo for Environmental Conservation of Waterland. In “Proceedings of the 8th World Conference on Animal Production”, pp. 1324-1331.

(3) ΕΣΥΕ, 1960. Κατάλογος Στατιστικών Δημοσιευμάτων. Γενική Γραμματεία Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας της Ελλάδος, Αθήνα.

(4) Γεωργούδης, Α.Γ., 1991. Διερεύνηση του πληθυσμού και των συστημάτων παραγωγής των βουβάλων σε ελληνικούς υγροτόπους. Ελληνικό Κέντρο Βιοτόπων-Υγροτόπων (ΕΚΒΥ) και Τομέας Ζωικής Παραγωγής του Τμήματος Γεωπονίας του Α.Π.Θ. σελίδες 44.

(5) Πρόγραμμα Αγροτικής Ανάπτυξης της Ελλάδας 2007-2013 «Αλέξανδρος Μπαλτατζής». Άξονας 2, Μέτρο 2.1.4, Δράση 3.1 «Διατήρηση απειλούμενων αυτόχθονων φυλών αγροτικών ζώων» και Δράση 3.4 «Διατήρηση γενετικών πόρων στη Γεωργία».

(6) Τσιομπάνη Ε., Γιακουλάκη Μ., Χασάναγας Ν., Παπανικολάου Κ., 2012. Διερεύνηση του συστήματος εκτροφής βουβαλιών στην περιοχή της λίμνης Κερκίνης του Νομού Σερρών. Πρακτικά 27ου Ετήσιου Επιστημονικού Συνέδριο της Ελληνικής Ζωοτεχνικής Εταιρείας. Τρίκαλα, 3-5 Οκτωβρίου 2012. Στην Επιθεώρηση Ζωοτεχνικής Επιστήμης, Ειδική Έκδοση Νο 38, Δεκέμβριος 2012, σελ. 65-66.

(7) Tsiobani, E., Hasanagas, N., Yiakoulaki, M., Papanikolaou, K., 2013. Pluriactivity and professionalism in buffalo farming system of a High Nature Value farming area in northern Greece. Indian Journal of Animal Sciences 83 (7): 763–767.

(8) Tsiobani E., Yiakoulaki M., Hasanagas N., Papanikolaou, K., 2014. Water buffaloes’ diet selection grazing at the area of the Lake Kerkini, Northern Greece. Journal of Mountain Agriculture on the Balkans 17 (1): 30-40.

(9) Tsiobani E., Yiakoulaki M., Hasanagas N., Papanikolaou, K., Papazafeiriou, A., 2012. Determinants of using forage resources in buffalo breeding system at Lake Kerkini, Northern Greece. Journal of Mountain Agriculture on the Balkans, 15 (6): 1475-1489.

(10) Τσιομπάνη Ε., Γιακουλάκη Μ., Χασάναγας Ν., Παπανικολάου Κ., 2013. Διερεύνηση του συστήματος εκτροφής βουβαλιών στην περιοχή της λίμνης Κερκίνης του Νομού Σερρών. Πρακτικά 4ου Πανελλήνιου Συνεδρίου Τεχνολογίας Ζωικής Παραγωγής. 8 Φεβρουαρίου 2013, Θεσσαλονίκη, σελ. 67-74.

Επιμέλεια- Συντονισμός έκδοσης: Κυριάκος Λάμπρου
Γράφουν: Ελένη Τσιομπάνη, Γεωπόνος-Ζωοτέχνης, ΜSc και Μαρία Γιακουλάκη, Αναπλ. Καθηγήτρια, Τμήμα Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος, Σχολή Γεωπονίας, Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης

-Διαφήμιση-
gaia-sense