Η καλλιέργεια του αμπελιού ξεκίνησε από τη νότια περιοχή του Καυκάσου πριν 5.000 περίπου χρόνια. Στη Μεσόγειο και στην Ελλάδα το αμπέλι ήρθε αργότερα περνώντας απ’ τη Φοινίκη, το σημερινό Λίβανο. Από τους Έλληνες το αμπέλι πέρασε στη Ρώμη, στη Γαλλία, στην Ισπανία και σε όλες τις χώρες, από τη Μεσόγειο και τη Μαύρη Θάλασσα, όπου η αμπελουργία πήρε τη σημερινή της πρόοδο και εξέλιξη.
Πριν μερικά χρόνια, οι καλλιεργούμενες εκτάσεις στη χώρα πλησίαζαν τα δύο (2) εκατομμύρια στρέμματα, αλλά με την αστυφιλία, τον μικρό κλήρο και τις χαμηλές τιμές πώλησης έχει μειωθεί στα επίπεδα του ενός εκατομμυρίου εκατόν πενήντα χιλιάδων (1,15 εκατ.) στρεμμάτων για όλων των ειδών τους αμπελώνες (οινοποιήσιμα, επιτραπέζια, σταφιδοποιίας).
Διοικητική διαδικασία
Η φύτευση ενός αμπελώνα με οινοποιήσιμες ποικιλίες υπόκειται σε περιορισμούς. Από το 1987 και μετά η Ευρωπαϊκή Επιτροπή μέσω των κοινοτικών κανονισμών επιτρέπει τη φύτευση μόνο μετά από την άδεια του κράτους-μέλους.
Σύμφωνα με τους κοινοτικούς κανονισμούς που είναι σε ισχύ, η άδεια φύτευσης χορηγείται από το υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων μέσω ψηφιακής εφαρμογής. Η διαδικασία ολοκληρώνεται το αργότερο την 30η Ιουλίου εκάστου έτους. Τα διαθέσιμα προς φύτευση στρέμματα είναι κάθε έτος το 1% της φυτεμένης έκτασης της Ελλάδας.
Η ελληνική επικράτεια είναι χωρισμένη σε αμπελουργικά διαμερίσματα με γεωγραφικά κριτήρια (Θράκης, Μακεδονίας, Θεσσαλίας, Ηπείρου, Στερεάς Ελλάδας, Πελοποννήσου, Βορείου Αιγαίου, Νοτίου Αιγαίου, Κυκλάδων, Ιονίων Νήσων, Κρήτης). Εντός των αμπελουργικών διαμερισμάτων είναι ταξινομημένες γηγενείς και ξενικές ποικιλίες ως συνιστώμενες και επιτρεπόμενες για καλλιέργεια.
Σχεδιασμός φύτευσης
Η φύτευση νέου αμπελώνα δεν είναι μια απλή διαδικασία. Πρέπει να είναι αντικείμενο μελέτης. Θα πρέπει να προηγηθεί μια έρευνα για τις ποικιλίες που είναι κατάλληλες για την περιοχή, εάν θα προτιμηθούν γηγενείς ή από άλλες περιοχές ή ξένες, να γίνουν αναλύσεις του εδάφους, του νερού και γενικότερα των καιρικών συνθηκών.
Οι βασικές παράμετροι, που πρέπει να συνυπολογιστούν σε γενικές γραμμές, είναι οι ακόλουθες:
Τοποθεσία
Το αμπέλι πρέπει να είναι φυτεμένο σε τέτοια θέση, ώστε να δέχεται όλες τις ευεργετικές και ευνοϊκές επιδράσεις του ήλιου και του αέρα, να «εκμεταλλεύεται», δηλαδή, το λεγόμενο «μικροκλίμα» της περιοχής. Επίσης, να δίνεται προσοχή στην καλή αποστράγγιση του χωραφιού.
Έδαφος
Πρέπει να προηγηθεί μια εξέταση εδαφολογική, ώστε να γνωρίζουμε τη χημική σύσταση και σύνθεση του εδάφους, το «ph» που καθορίζει εάν το έδαφος είναι όξινο, ή αλκαλικό κ.ο.κ. Στα εδάφη που έχουν μεγάλη περιεκτικότητα σε χλωριούχο νάτριο, δηλαδή τα αλμυρά εδάφη, δεν ενδείκνυται η εγκατάσταση αμπελιού.
Διάταξη
Η διάταξη και ο προσανατολισμός του αμπελιού είναι σημαντικοί παράγοντες για την καλλιέργεια. Εξαρτώνται, φυσικά, από την τοποθεσία και το κλίμα της περιοχής. Η φύτευση, γενικά, πρέπει να ακολουθεί όσο το δυνατόν ευθεία διάταξη, σχηματίζοντας παραλληλόγραμμα αναλόγως με τις αποστάσεις μεταξύ των φυτών και των γραμμών. Οι αποστάσεις φύτευσης εξαρτώνται από τη σύσταση και το βάθος του εδάφους και την ποικιλία. Σε τοποθεσίες με συχνή ξηρασία (νησιά) και μικρό βάθος, οι αποστάσεις είναι μεγαλύτερες και αντίστροφα. Γενικά, η απόσταση μεταξύ των νέων φυτών είναι από 1 έως και 2 μέτρα και η απόσταση μεταξύ των “γραμμών” φύτευσης από 2 έως 2,5 μέτρα. Στις μικρές καλλιέργειες, στις οποίες η άροση γίνεται με μικρές φρέζες, η απόσταση των γραμμών μπορεί να είναι και μικρότερη.
Προετοιμασία χωραφιού
Η βαθιά άροση είναι το πρώτο βήμα, ώστε να ξεριζωθούν τελείως οι θάμνοι και τα ζιζάνια. Η χημική ανάλυση του εδάφους, που προηγήθηκε, δίνει τα απαραίτητα οργανοληπτικά στοιχεία που πρέπει να προσθέσουμε στο έδαφος.
Επιλογή υποκειμένου και ποικιλίας
Βασικό του αμπελουργού στο τέλος είναι και η επιλογή του κατάλληλου «αμπελουργικού υλικού». Πρέπει να έχουμε υπόψη ποιες ποικιλίες ενδείκνυνται για την περιοχή, το αμπελουργικό ιστορικό της περιοχής, τι ποικιλία αμπελιού επιθυμούμε να εγκαταστήσουμε και για ποιο ακριβώς λόγο, π.χ. ποικιλία αμπελιού για λευκό κρασί ή για ερυθρό ή και τα δυο ή για επιτραπέζια σταφύλια. Τα μοσχεύματα πρέπει να είναι ανθεκτικά στη φυλλοξήρα, στις ιώσεις που προσβάλλουν το αμπέλι και σε κάθε περίπτωση να είναι πιστοποιημένα.
Ιδιότητες των υποκειμένων και κατηγοριοποίηση
• ανάλογα με την ευρωστία
• ανάλογα με την καθυστέρηση της ωρίμανσης που προσδίδουν στο εμβόλιο – ποικιλία
• ανθεκτικότητα στην ξηρασία
• ανθεκτικότητα σε ασβέστιο
• ανθεκτικότητα σε αλατούχα & όξινα εδάφη
• ανθεκτικότητα σε συνεκτικά και βαριά εδάφη
• ανθεκτικότητα στους νηματώδεις (από το 2015)
• συμβατότητα με την ποικιλία
Φύτευση
Το φύτεμα των νέων αμπελιών συνιστάται να γίνεται την άνοιξη μέχρι τον Ιούνιο. Κατά τη φύτευση, είναι υποχρεωτική η τοποθέτηση μικρού υποστυλώματος λ.χ καλάμι ή ξύλινο πασαλάκι, και –για να γνωρίζουμε την ακριβή θέση φύτευσης και αργότερα πάνω σ΄ αυτόν– να προσδεθεί το κλήμα, για να αποκτήσει κορμό ευθυτενή μέχρι να δεθεί στα σύρματα, αν πρόκειται για γραμμικό αμπέλι, ή να αποκτήσει ανθεκτικούς και υψηλόκορμους βραχίονες, αν πρόκειται για το παραδοσιακό σχήμα του «κύπελλου». Στις περιοχές με καλοκαιρινή ξηρασία, προσοχή στα συχνά ποτίσματα στα νέα φυτά τον πρώτο χρόνο.
Τρόπος φύτευσης (φυτό με μπάλα)
• Σκάβουμε έναν λάκκο βάθους 40 εκ. (μεγαλύτερο από τον όγκο της μπάλας).
• Τοποθετούμε το φυτό με την μπάλα στον λάκκο (το εμβόλιο παραμένει έξω από το έδαφος).
• Γεμίζετε την τρύπα με ελαφρύ χώμα και το ποτίζουμε αρκετά, ώστε να γίνει καλή επαφή με την μπάλα (δεν πιέζουμε το χώμα).
• Αφού το νερό απορροφηθεί, γεμίζουμε τον λάκκο μέχρι τη γραμμή του εδάφους.
• Καλύπτουμε το εμβόλιο με επιπλέον χώμα, ώστε να δημιουργηθεί υγρασία μέχρι να αναπτυχθούν οι βλαστοί.
Τρόποι κλαδέματος
Το αμπέλι κλαδεύεται δυο και τρεις φορές το χρόνο και τα κλαδέματα διαχωρίζονται σε χειμερινά (ξηρά) και καλοκαιρινά (χλωρά). Τα χειμερινά κλαδέματα χωρίζονται σε «κλάδεμα διαμόρφωσης» και σε «κλάδεμα καρποφορίας».
Κλάδεμα διαμόρφωσης
Όταν το αμπέλι είναι νέο, δηλαδή τα πρώτα δύο ή τρία χρόνια, το κλάδεμα θα εξαρτηθεί από το «σχήμα» που έχουμε αποφασίσει να του δώσουμε, ή καλύτερα, τη μέθοδο καλλιέργειας που διαλέξαμε. Υπάρχουν αρκετοί τρόποι διαμόρφωσης, ανάλογα με την ποικιλία, το έδαφος και το κλίμα. Από τα σχήματα διαμόρφωσης που εφαρμόζονται σήμερα ξεχωρίζουν τρία βασικά :
Kυπελλοειδές
Πρόκειται για το παραδοσιακό σύστημα καλλιέργειας της αμπέλου, ευρύτατα διαδεδομένης σε όλο τον κόσμο. Το όνομά του το πήρε από το σχήμα του, που είναι ένας κοντός κορμός, 40 -50 εκ., από τον οποίο εκτείνονται 3 έως και 6 βραχίονες, σε σχήμα «κύπελλου». Κάθε χρόνο αφήνουμε 2 ή 3 κληματίδες σε κάθε βραχίονα με 2 ή περισσότερα καρποφόρα μάτια.
Το σχήμα ευνοεί τον καλό φωτισμό και αερισμό του πρέμνου, αλλά πρέπει να κλαδεύεται με τρόπο ώστε να μην αποκτήσει ύψος με τα χρόνια, λόγω του ότι οι κληματίδες κινούνται ελεύθερες με τον άνεμο.
Γραμμικό Σύστημα
Χαρακτηριστικό γνώρισμα είναι η στήριξη των πρέμνων σε σειρές συρμάτων, συνήθως τρία σύρματα, τα οποία βρίσκονται σε μέτριου ύψους πασσάλους, από 1,2 έως και 2,2 μ ανάλογα με την περιοχή και τους ανέμους. Η απόσταση από σύρμα σε σύρμα είναι συνήθως 40 εκ. Με αυτόν τον τρόπο είναι πολύ πιο εύκολη η χρήση μηχανημάτων για την καλλιέργεια, διευκολύνεται και τυποποιείται το κλάδεμα, καθώς δίνουν στο φυτό τη δυνατότητα ανάπτυξης μεγαλύτερου όγκου βλάστησης και μεγαλύτερη αναλογία ενεργού φυλλώματος, επειδή στις γραμμές του αμπελιού όλα τα φύλλα είναι στο φως και στον ήλιο, εξασφαλίζοντας έτσι την καλύτερη τροφοδοσία των σταφυλιών. Τα πλέον διαδεδομένα γραμμικά συστήματα είναι το Royat και το Guyot. Και τα δύο διακρίνονται σε μονό και σε αμφίπλευρο.
Λύρα
Χαρακτηριστικό γνώρισμα αποτελεί η στήριξη των πρέμνων σε σειρές συρμάτων, ώστε να σχηματίζουν ένα V. Χρησιμοποιείται, κυρίως, για επιτραπέζια σταφύλια και σε περιορισμένη χρήση.
Διαβάστε ακόμη: Πως να δημιουργήσετε το δικό σας οινοποιείο
Επιμέλεια-Συντονισμός έκδοσης: Τάνια Γεωργιοπούλου
Γράφουν: Διονύσιος Γραμματικός, Γεωπόνος Msc, Προϊστάμενος τμήματος Αμπέλου & Ελαίας, Δ/νση Συστημάτων Καλλιέργειας
