Ο αγροτικός τομέας, μέσα από ορθές πρακτικές διαχείρισης των καλλιεργειών, των φραχτών και των δέντρων στις εκμεταλλεύσεις, μπορεί να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στον μετριασμό της κλιματικής αλλαγής. Ωστόσο, αυτήν τη στιγμή, ευθύνεται για περισσότερο από το 10% των συνολικών εκπομπών αερίων θερμοκηπίου της ΕΕ, κυρίως μέσω της απελευθέρωσης μεθανίου (από το ζωικό κεφάλαιο της κτηνοτροφίας) και οξειδίου του αζώτου (από τη χρήση λιπασμάτων στη γεωργία).
Θέλοντας να συμβάλει στον εντοπισμό νέων προσεγγίσεων πολιτικής για τη μείωση των εκπομπών που απορρέουν από την αγροτική παραγωγή, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δημοσίευσε τη Δευτέρα 13 Νοεμβρίου μια ανεξάρτητη μελέτη με θέμα: «Τιμολόγηση των αγροτικών εκπομπών και επιβράβευση της κλιματικής δράσης στην αλυσίδα αξίας της αγροδιατροφής».
Πέντε εναλλακτικές προσεγγίσεις που εμπλέκουν αγρότες, παρόχους εισροών και μεταποιητές τροφίμων
Το πρώτο σκέλος της μελέτης παρουσιάζει πέντε επιλογές πολιτικής, ως εφαρμόσιμα παραδείγματα για τη συγκρότηση ενός νέου συστήματος εμπορίας εκπομπών (ξεχωριστό από το ήδη υπάρχον Σύστημα Εμπορίας Δικαιωμάτων Εκπομπών της ΕΕ), το οποίο θα μπορούσε να παράσχει κίνητρα για δράσεις μετριασμού της κλιματικής αλλαγής στον αγροδιατροφικό τομέα.
Εδώ, οι συγγραφείς σκιαγραφούν τις πτυχές σχεδιασμού πέντε τέτοιων επιλογών, οι οποίες καλύπτουν μεγάλο εύρος παραγόντων στην αλυσίδα αξίας της αγροδιατροφής (σ.σ. όχι μόνο αγρότες, αλλά και παρόχους εισροών και μεταποιητές τροφίμων). Οι πέντε επιλογές που εξετάσθηκαν είναι οι εξής:
✱ Σύστημα εμπορίας εκπομπών στην εκμετάλλευση για όλα τα αέρια του θερμοκηπίου: Αυτή η επιλογή εφαρμόζει την αρχή «ο ρυπαίνων πληρώνει» απευθείας στις εκπομπές των αγροκτημάτων. Η επιλεξιμότητα θα μπορούσε να περιλαμβάνει όλες τις εκμεταλλεύσεις, απαιτώντας από αυτές να εγγραφούν σε ένα ενιαίο σύστημα ή, διαφορετικά, να επιβάλει ένα όριο στο μέγεθος των επιλέξιμων αγροκτημάτων, ούτως ώστε να εστιάζει στις εκμεταλλεύσεις που εκπέμπουν ετησίως από ένα ορισμένο επίπεδο διοξειδίου του άνθρακα και πάνω, απαλλάσσοντας τους μικρούς παραγωγούς.
✱ Περικοπές στις ενισχύσεις της ΚΑΠ: Παρομοίως με το ανωτέρω σύστημα εμπορίας εκπομπών απευθείας στην εκμετάλλευση, η συγκεκριμένη επιλογή εφαρμόζει επίσης την αρχή «ο ρυπαίνων πληρώνει» απευθείας στο χωράφι. Στο πλαίσιο αυτής, όμως, θα επηρεάζεται η επιδότηση που παρέχεται μέσω της ΚΑΠ, η οποία θα μειώνεται για δραστηριότητες υψηλών εκπομπών.
✱ Σύστημα εμπορίας εκπομπών προγενέστερου σταδίου: Αυτή η επιλογή εφαρμόζει την αρχή «ο ρυπαίνων πληρώνει» στις αγροτικές εισροές (λιπάσματα, ζωοτροφές). Η επιλογή πολιτικής μπορεί να βασίζεται σε δεδομένα κατά προσέγγιση υπολογισμού των εκπομπών στο αγρόκτημα, τα οποία θα συνδέονται με τη χρήση αυτών των εισροών, και θα αφορά τους παρασκευαστές και τους εισαγωγείς λιπασμάτων και ζωοτροφών. Στο πλαίσιο αυτής της επιλογής, οι εμπλεκόμενοι που βρίσκονται πιο ψηλά στην αλυσίδα εφοδιασμού θα πληρώνουν για τις εκπομπές στο αγρόκτημα με βάση ένα τέλος εκπομπών, το οποίο θα εφαρμόζεται σε προϊόντα που παρασκευάζονται στην ΕΕ ή εισάγονται από τρίτες χώρες.
✱ Φόρος εκπομπών μεταγενέστερου σταδίου: Αυτή η επιλογή εφαρμόζει την αρχή «ο ρυπαίνων πληρώνει» στις γεωργικές εκροές (επεξεργασία τροφίμων). Βασιζόμενη και εκείνη σε προσεγγιστικά δεδομένα που υπολογίζουν τις εκπομπές στο αγρόκτημα, θα επιβαρύνει τους μεταποιητές κρέατος και γαλακτοκομικών προϊόντων. Σύμφωνα με αυτή την επιλογή, οι μεταποιητές θα πληρώνουν για τις εκπομπές στην εκμετάλλευση βάσει ενός φόρου εκπομπών που εφαρμόζεται στα προϊόντα που τους παρέχονται.
✱ Φόρος τυρφώνων: Αυτή η επιλογή εφαρμόζει την αρχή «ο ρυπαίνων πληρώνει» στις γεωργικές δραστηριότητες που πραγματοποιούνται σε αποξηραμένους τυρφώνες, οι οποίοι επιβαρύνονται εξαιτίας τους, εκλύοντας τεράστια ποσά διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα. Προτάθηκε με βάση το γεγονός ότι είναι πολύ πιο στοχευμένη σε σύγκριση με την πρώτη επιλογή πολιτικής: Τα όρια του συστήματός της περιορίζονται στις εκπομπές άνθρακα του εδάφους και ο αντίκτυπός της, όσον αφορά τις γεωργικές πρακτικές που ενθαρρύνονται, περιορίζεται στην επανύγρανση, την ορθότερη διαχείριση και τη διατήρηση των τυρφώνων, μέσω καλών γεωργικών και δασοκομικών πρακτικών σε υγρά εδάφη, αντί της συμβατικής γεωργίας.
Τελικά ποιος είναι προτιμότερο να πληρώνει;
Η μελέτη, που ανατέθηκε από τη Γενική Διεύθυνση Δράσης της Κομισιόν για το Κλίμα (CLIMA), επιστράτευσε την έμπειρη ολλανδική συμβουλευτική εταιρεία Trinomics και τους εταίρους της, το Ινστιτούτο Ευρωπαϊκής Περιβαλλοντικής Πολιτικής (IEEP) και το Ecologic Institute, μαζί με την Αυστριακή Υπηρεσία Περιβάλλοντος (Umweltbundesamt) και την εταιρεία Carbon Counts.
Υπό το πρίσμα των ανωτέρω προτεινόμενων επιλογών, η κοινοπραξία πραγματοποίησε διαβουλεύσεις με την Κομισιόν, αξιολογώντας τις πολιτικές σύμφωνα με την αποτελεσματικότητα, την αποδοτικότητα, τη σχετικότητα, τη συνοχή και την προστιθέμενη αξία τους.
Τελικά, οι επιλογές πολιτικής που αξιολογήθηκαν πιο θετικά ήταν εκείνες που στοχεύουν απευθείας στο αγρόκτημα. Το βασικό πλεονέκτημα αυτών, σε σύγκριση με τις επιλογές πολιτικής εκτός εκμετάλλευσης, είναι η παροχή ενός άμεσα μετρήσιμου τιμολογιακού μηνύματος, δίνοντας πιο έντονα κίνητρα στις εκμεταλλεύσεις να αλλάξουν τις πρακτικές τους, να συμμορφωθούν και να καινοτομήσουν για να μειώσουν τις εκπομπές τους.
Εντέλει, το σύστημα εμπορίας εκπομπών για όλα τα αέρια του θερμοκηπίου στο αγρόκτημα
–και όχι οι περικοπές στις επιδοτήσεις της ΚΑΠ– προκρίθηκε ως η πιο ολοκληρωμένη επιλογή από τις πέντε που αναλύθηκαν, καθώς, σύμφωνα με το περιεχόμενο της μελέτης, «παρέχει το ευρύτερο πεδίο αντιμετώπισης των εκπομπών στον αγροτικό τομέα».
