Οι εκτεταμένες προσβολές από το παρασιτικό άκαρι βαρρόα είναι το μεγαλύτερο πρόβλημα που αντιμετωπίζουν σήμερα οι Έλληνες μελισσοκόμοι
του Βασίλη Αηδόνη,
γεωπόνου – επόπτη στο Κέντρο Μελισσοκομίας Στερεάς Ελλάδας
Η μελισσοκομία στη χώρα μας αντιμετωπίζει μία σειρά προβλημάτων, ή –πιο σωστά– προβληματικών καταστάσεων. Η κλιματική κρίση τα τελευταία χρόνια φέρνει νέα δεδομένα στις ανθοφορίες, με κύρια επίπτωση τη μείωση της παραγόμενης ποσότητας μελιού. Το αυξημένο κοστολόγιο βαρύνει όλο και περισσότερο τον προϋπολογισμό του παραγωγού, ενώ οι ελληνοποιήσεις εισαγόμενων μελιών αμφίβολης ποιότητας στερούν τη δυνατότητα από τον παραγωγό να αυξήσει την τιμή πώλησης και από τον καταναλωτή με χαμηλά εισοδήματα να απολαύσει ένα ποιοτικό προϊόν.
Το μεγαλύτερο πρόβλημα, όμως, παραμένει η προσβολή των μελισσιών από το βαρρόα, ένα άκαρι που προσβάλλει αποκλειστικά τη μέλισσα. Φέτος, υπήρξαν όλες εκείνες οι προϋποθέσεις που ευνοούν μια εκτεταμένη προβολή. Πολλοί μελισσοκόμοι έχουν αγανακτήσει από τις επαναλαμβανόμενες θεραπείες αντιμετώπισής της βαρροϊκής ακαρίασης (σ.σ. η ασθένεια που προκαλείται από το ανωτέρω παρασιτικό άκαρι), τη μείωση της δυναμικότητας των μελισσιών ή και την ολοκληρωτική τους κατάρρευση.
Μια ασθένεια που ήρθε για να μείνει
Το βαρρόα εμφανίστηκε τη δεκαετία του 1970 στην Ελλάδα και είναι παραδεκτό, πλέον, έπειτα από πολλά χρόνια έρευνας και μελισσοκομικής πρακτικής, ότι δεν μπορεί να επιτευχθεί η ολοκληρωτική αντιμετώπισή του.Ας δούμε σε ποιους παράγοντες οφείλεται το γεγονός αυτό:
✱ Το βαρρόα έχει προσαρμοστεί απόλυτα στη βιολογία της μέλισσας. Προσβάλλει τη μέλισσα στους δακτύλιους της κοιλιάς της, εξασφαλίζοντας τροφή, αλλά και ασφαλές κρησφύγετο. Πολλαπλασιάζεται στον σφραγισμένο γόνο των μελισσιών και έτσι είναι εξασφαλισμένη και πάλι η τροφή του, από την προνύμφη της μέλισσας, αλλά και η επιβίωση των απογόνων.
✱ Το βαρρόα εξαπλώνεται εκμεταλλευόμενο τη λεηλασία αδύναμων μελισσιών, τα οποία υποφέρουν από εκτεταμένες προσβολές, από δυνατά μελίσσια χωρίς μεγάλη προσβολή, αλλά και την παραπλάνηση που δέχονται τα δυνατά μελίσσια από μικρές ομάδες μελισσών που έχουν εγκαταλείψει τα υπό κατάρρευση προσβεβλημένα μελίσσια. Η παρατεταμένη ξηρασία που παρατηρήθηκε φέτος κατά περιοχές και περιόδους προκάλεσε προβλήματα σε αρκετές ανθοφορίες, με αποτέλεσμα αρκετά μελίσσια να πεινάσουν, να καταρρεύσουν και να ευνοηθεί η εξάπλωση της βαρροϊκής ακαρίασης.
Εφόδια και μέθοδοι καταπολέμησης
Η γνώση της βιολογίας του βαρρόα, οι δραστικές ουσίες και οι μελισσοκομικοί χειρισμοί αποτελούν τα εφόδια που διαθέτει ο μελισσοκόμος για την όσο το δυνατό αποτελεσματικότερη καταπολέμηση της προσβολής των μελισσιών από το συγκεκριμένο άκαρι.
Οι δραστικές ουσίες διακρίνονται σε χημικές (αμιτράζη, φλουβαλινέϊτ, φλουμεθρίνη, κουμαφός) και βιολογικές (θυμόλη και οξαλικό, μυρμηγκικό, γαλακτικό οξύ). Απαραίτητη προϋπόθεση για τη μέγιστη αποτελεσματικότητα και τη μηδενική, ή έστω την ελάχιστη επίπτωση στη μελισσοκομική εκμετάλλευση και στο παραγόμενο προϊόν, είναι η πιστή εφαρμογή της δοσολογίας για το κάθε μελίσσι, ο τρόπος εφαρμογής της δραστικής ουσίας, η διάρκεια της θεραπείας και γενικότερα ό,τι προβλέπουν οι οδηγίες χρήσης για τα εγκεκριμένα φάρμακα και ό,τι προτείνουν οι επιστήμονες-ερευνητές του κλάδου της Μελισσοκομίας για τον τρόπο παρασκευής των θεραπευτικών σκευασμάτων από βιολογικές δραστικές ουσίες.
Καταλληλότερος χρόνος εφαρμογής των παραπάνω ουσιών είναι το διάστημα που τα μελίσσια δεν έχουν σφραγισμένο γόνο, ούτως ώστε όλα τα ακάρεα να βρίσκονται πάνω στο σώμα των μελισσών και άρα να είναι εκτεθειμένα στην εκάστοτε δραστική ουσία. Η εφαρμογή θεραπείας πριν από τον τρύγο απαγορεύεται, προκειμένου να διασφαλίζεται η παραγωγή ποιοτικού προϊόντος. ενώ επιβάλλεται η θεραπεία αμέσως μετά τον τελευταίο τρύγο της χρονιάς.
Η εναλλαγή των χημικών δραστικών ουσιών συνίσταται, ώστε να μην αποκτά ανθεκτικότητα το άκαρι. Το τελευταίο διάστημα, η χρήση ομιχλοποιητή, για την εφαρμογή της θεραπείας με διάφορες δραστικές ουσίες, κερδίζει την εμπιστοσύνη των επαγγελματιών μελισσοκόμων.
Πρόληψη
Παράλληλα με τις θεραπείες, συγκεκριμένοι μελισσοκομικοί χειρισμοί μεγιστοποιούν το αποτέλεσμα της καταπολέμησης του βαρρόα. Για παράδειγμα, η συχνή ανανέωση των κηρηθρών εξασφαλίζει όσο το δυνατό μεγαλύτερα σε μέγεθος κελιά, κάτι που δεν ευνοεί το βαρρόα στο στάδιο της αναπαραγωγής του.
Επιπλέον, επιλέγοντας το καταλληλότερο γενετικό υλικό για την αναπαραγωγή των μελισσιών, μετά από παρατήρηση, ο μελισσοκόμος προσδίδει εντονότερα σε αυτά το χαρακτηριστικό της εξυγιαντικής συμπεριφοράς.
Ακόμη, το κυνήγι των ανθοφοριών έχει σαν αποτέλεσμα την ύπαρξη δυνατών μελισσιών, συνθήκη που σε συνδυασμό με την αποτελεσματική θεραπευτική μέθοδο αντιμετώπισης του βαρρόα ελαχιστοποιεί τον κίνδυνο κατάρρευσης αυτών. Τέλος, διάφορες βιοτεχνικές μέθοδοι, όπως η έλλειψη γόνου τεχνητά, με την απομόνωση της βασίλισσας, δημιουργούν τις κατάλληλες προϋποθέσεις για αποτελεσματικότερη θεραπεία απέναντι στο άκαρι.
Το ξεχειμώνιασμα των μελισσιών
Η σωστή προετοιμασία των μελισσιών, με τους κατάλληλους χειρισμούς για τη διαχείμασή τους, πρέπει να αποτελεί βασική επιδίωξη του μελισσοκόμου. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, ο παραγωγός διασφαλίζει, σε μεγάλο ποσοστό, το μελισσοκομικό του κεφάλαιο, έχοντας τις ελάχιστες δυνατές απώλειες. «Θωρακίζει», επίσης, και τη δυναμικότητα των μελισσιών, χωρίς να παρατηρείται σημαντική μείωση του πληθυσμού τους. Με αυτό τον τρόπο, τα μελίσσια παραμένουν δυνατά και έτοιμα να εκμεταλλευτούν τις πρώτες ανοιξιάτικες ανθοφορίες, ώστε να γίνουν και παραγωγικά στις κύριες μελιτοφορίες που θα ακολουθήσουν. Τα μελίσσια πρέπει να προετοιμαστούν για διαχείμαση έχοντας νέες και παραγωγικές βασίλισσες, ικανοποιητικό πληθυσμό που αποτελείται από νέες σε ηλικία εργάτριες, να είναι υγιή, να έχουν άφθονα και άριστης ποιότητας αποθέματα τροφής και να είναι εγκατεστημένα σε κατάλληλη τοποθεσία.
