Το βρετανικό cult αριστούργημα «Το Καταραμένο Σκιάχτρο» («The Wicker Man»), μία από τις ταινίες τρόμου που σημάδεψαν τα 70s, αποτέλεσε εν έτει 1973 το πρώτο ολοκληρωμένο σκαρίφημα του υποείδους folk horror. Το έργο του Ρόμπιν Χάρντι αξιοποίησε ως όχημα το λαϊκό φολκλόρ και χρησιμοποίησε ως συστατικά το σκηνικό της υπαίθρου, τη μυστικιστική συνθήκη, τη δεισιδαιμονία και το θέμα της θυσίας. Αυτή η «συνταγή φόβου» συνεχίζει να εμπνέει σημαντικούς δημιουργούς μέχρι και σήμερα (βλ. «Midsommar» του Άρι Άστερ), ακριβώς 50 χρόνια* από την κυκλοφορία του έργου στις αίθουσες.
Σύνοψη: Ένας πουριτανός χριστιανός αστυνομικός φτάνει σε ένα απομακρυσμένο σκωτσέζικο νησί για να αναζητήσει μετά από μια καταγγελία ένα αγνοούμενο νεαρό κορίτσι, μόνο και μόνο για να βρει τους παγανιστές ντόπιους να ισχυρίζονται ότι δεν υπήρξε ποτέ. Όμως, δεν πείθεται, και αποφασίζει να ερευνήσει σε βάθος την παράξενη ιστορία, με απρόβλεπτες συνέπειες…
Σε σενάριο Άντονι Σάφερ και εμπνευσμένο από το μυθιστόρημα «Τελετουργία» του Ντέιβιντ Πίνερ, η χαμηλού προϋπολογισμού κινηματογραφική παραγωγή του 1973 επενδύει στην εντέλει άκρως ενδιαφέρουσα αντιπαράθεση της «χριστιανικής ηθικής» με την «απρεπή παγανιστική σεξουαλικότητα». Καταφθάνοντας στην απομονωμένη τοποθεσία της Βόρειας Ευρώπης (σ.σ. το φανταστικό νησί Σάμεραϊλ της Σκωτίας), ο ευσεβής καθολικός υπαστυνόμος Νιλ Χάουι (ένας άψογος Έντουαρντ Γούντγουορντ) συναντά εμβρόντητος μια καθημερινότητα αδιάκοπης διονυσιακής ευφορίας αντί για μια κλειστή, «κουμπωμένη» νησιωτική κοινωνία. Περιστοιχισμένος από προκλήσεις, πειρασμούς και ακολασία, ο συντηρητικός εκπρόσωπος του νόμου σοκάρεται, οργίζεται και αποστρέφεται μετά βδελυγμίας τα θεάματα στα οποία γίνεται μάρτυρας, αλλά προσπαθεί να διατηρήσει και μια στοιχειώδη αυτοκυριαρχία καθώς διεξάγει τις έρευνές του.
Οι γεωργικές σοδειές σε ρόλο ρυθμιστή του κεντρικού πολιτισμικού στοιχείου της τοπικής κουλτούρας
Η εξάσκηση μιας ειδωλολατρικού τύπου θρησκευτικής λατρείας στενά συνδεδεμένης με τη φύση και τη γονιμότητα αντιβαίνει δραστικά στο σύγχρονο πλέγμα των δυτικών παραδόσεων, ηχώντας από μόνη της αλλόκοτα -έως αλλόκοσμα- μέσα στο κατάφυτο παρθένο οικοσύστημα του νησιού. Φυσικά, αυτή δεν είναι η μόνη παράλογη συνύπαρξη με την οποία πειραματίζεται το έργο για να μας βγάλει από τη βολική μας θέση. Ο Χάρντι καλλιεργεί ένα φαινομενικά αντιφατικό κλίμα για τα δεδομένα του horror είδους, μέσα από τα ανατριχιαστικά μουσικά θέματα και επανεκτελέσεις του Πολ Τζιοβάνι και τις σεκάνς ψυχεδελικής έως ντελιριακής ευφορίας με φόντο την ηλιόλουστη ανοιξιάτικη ύπαιθρο.
Ο άκρατος ερωτισμός και το άπλετο φως, που κανονικά θα έπρεπε να παραπέμπουν σε κάτι πιο ανάλαφρο, επικαλύπτονται από ένα δυσοίωνο πέπλο άβολων συναισθημάτων. Όλοι οι ντόπιοι δείχνουν αποστερημένοι από φυσικότητα και γνήσιο αυθορμητισμό, μοιάζουν κατευθυνόμενοι, με ηγέτη και ενορχηστρωτή τον χαιρέκακα σαρκαστικό άρχοντα του νησιού, λόρδο Σάμεραϊλ, τον οποίο ερμηνεύει έκτακτα ο Κρίστοφερ Λι. Όταν ο Χάουι συναντιέται με τον λόρδο, εγγονό ενός γεωπόνου της βικτωριανής εποχής, εκείνος εξηγεί ότι ο παππούς του είχε αναπτύξει ειδικές ποικιλίες φρούτων που θα μπορούσαν να ευημερήσουν στις γεωλογικές και κλιματολογικές συνθήκες του νησιού και είχε ενθαρρύνει την πεποίθηση ότι οι αρχαίοι θεοί θα έδιναν την απαραίτητη ώθηση για να φέρουν πλούσιες σοδειές στο νησί. Λόγω της επακόλουθης άφθονης παραγωγής, οι κάτοικοι ασπάστηκαν σταδιακά τον παγανισμό.
Ύστερα όμως από αυτήν τη μακρά περίοδο των «παχιών αγελάδων», τα πράγματα δεν δείχνουν πλέον και τόσο ευοίωνα για την αγροτική κοινότητα του Σάμεραϊλ. Όπως μαθαίνουμε, η πρόσφατη γεωργική σοδειά απέτυχε παταγωδώς για πρώτη φορά στα χρονικά των νεοεισερχόμενων δενδροκαλλιεργειών. Έτσι, ο λόρδος αποφασίζει ότι κάτι πρέπει να αλλάξει ριζικά για να κατευναστεί η κακή «αύρα» και να «αναγεννηθούν» οι συγκομιδές. Η κοινωνία τον υπακούει τυφλά. Αυτή η αθέατη παράμετρος οδηγεί τον πρωταγωνιστή και τον θεατή της ταινίας, εν αγνοία τους, στο ευρηματικό plot twist του τρίτου μέρους (SPOILER ALERT! σ.σ. με «δόλωμα» την εξαφάνιση του κοριτσιού, οι νησιώτες παρασύρουν τον εξωτερικό «επισκέπτη» σε ένα προμελετημένο ξετύλιγμα «κουβαριού», φέρνοντάς τον στα κατάλληλα μέτρα ώστε να τον παγιδεύσουν στη φάκα τους), όπου «Το Καταραμένο Σκιάχτρο» κορυφώνεται αφηγηματικά και διανοητικά.
Επιπλέον, το έργο φθάνει και στο αποκορύφωμα της διαολεμένης έντασής του, με καταλύτη το ανατριχιαστικό τελετουργικό ανθρωποθυσίας του φινάλε (σ.σ. μια απέλπιδα προσφορά των κατοίκων στον θεό του ήλιου και τη θεά των οπωρώνων!), πάνω σε μια κατασκευή από… άχυρο -για να δικαιωθεί και ο τίτλος του έργου! Η ταινία προσεγγίζει πολυεστιακά το θέμα της θρησκευτικής πίστης, την οποία πολλοί άνθρωποι αντιλαμβάνονται με επιφανειακό τρόπο, υποβιβάζοντάς τη από συνειδητή σε συγκυριακή επιλογή, αποστερημένη από οποιουδήποτε είδους πνευματικότητα (σ.σ. οι δεισιδαίμονες κάτοικοι δηλώνουν τυφλή υπακοή σε όποιον Θεό συνυπάρχει με τις μέρες ευημερίας του τόπου τους).
Τελικά, ανάγεται σε αποστομωτική κριτική για όλες τις θρησκείες, τη συστράτευση και τον διχασμό των κοινωνιών γύρω από αυτές, αλλά και σε ένα σχόλιο για τη σχετικότητα εννοιών όπως η «ηθική»: Αμφότερες οι αντιμαχόμενες πλευρές έχουν ως κοινό παρονομαστή την υιοθέτηση δοξασιών και υποκειμενικών ερμηνειών, οι οποίες δεν συνοδεύονται από κάποια επιστημονική τεκμηρίωση, αλλά υπηρετούνται από τους οπαδούς τους ως θέσφατα, σκιαγραφώντας τον χριστιανισμό του δογματικού αστυνόμου ως την άλλη, απλά πιο εξευγενισμένη και κοινωνικά αποδεκτή -σήμερα- όψη του νομίσματος, απέναντι στην ακατέργαστη ρητορική των ακραίων αιρετικών που εναγκαλίζονται σφιχτά τις αρχέγονες ορμές τους.
Τελικά, υπό τις «κατάλληλες» δυσμενείς προϋποθέσεις, η χριστιανική σεμνοτυφία και ο νεόκοπος καθωσπρεπισμός της σύγχρονης κουλτούρας μπορούν να αποδειχθούν εξαιρετικά εύθραυστα στοιχεία και η ολίσθηση σε ένα ξεμασκαρεμένο σύστημα αποθέωσης των βασικών ενστίκτων… πολύ πιο κοντινό σενάριο από ό,τι φανταζόμαστε!
*Για τον εορτασμό της 50ής επετείου από την κυκλοφορία του «The Wicker Man», η Summer Classics επαναφέρει από 13/7 την ψηφιακά αποκατεστημένη final cut εκδοχή της ταινίας σε επιλεγμένα θερινά σινεμά.
